Tarihimizdeki ilk öğrenci eylemi 149 yıl önceydi: Eylemler sonrası, hisse senedi vurgunlarıyla zenginleşen Sadrazam Mahmud Nedim Paşa uzaklaştırıldı

Burak ARTUNER

Ekrem İmamoğlu’nun gözaltına alınmasını protesto etmek isteyen üniversite öğrencilerinin Türkiye’nin pek çok noktasında başlattığı hareket ve şovlar, bana bu topraklarda üniversite öğrencilerinin 149 yıl evvel gerçekleştirdiği birinci hareketi anımsattı.

BÜYÜK MALİ SORUN VARDI

Osmanlı devleti açısından 1876 bir oldukça sıkıntı geçmişti. Padişah Sultan Abdülaziz, Sadrazam ise Mahmud Nedim Paşa’ydı. Devlet büyük mali problem içinde, bilhassa Bulgaristan’da çıkan isyanlarla meşguldü. Galata sarraflarından ağır faizlerle borçlanan devlet hazinesi, bunları ödeyemez durumda bulunduğundan acil askeri harcamalar için para bulamıyordu.

Rus elçisi ile yakın bağlantıları nedeniyle Nedimof diye anılan ve pay senedi vurgunu yapmakla suçlanan Mahmud Nedim Paşa.

TAHVİL VURGUNU ARGÜMANLARI AYYUKA ÇIKTI

Mahmud Nedim Paşa’nın Rusya sefiri General İgnatiyef’in akıl vermesiyle aldığı önlemler milleti fakirleştirmekten diğer bir işe yaramamış, bilhassa bir yıl evvel 1875’te “Konsolid” denilen yüksek faizli pay senetleri konusunda çıkardığı bir kararname öncesi elindeki tahvilleri evvelce bozdurup, açıktan vurgun yaptığı söylentileri ayyuka çıkmıştı. Rus elçisiyle akçeli işler nedeniyle oluşturduğu yakınlığı ve Rus taraftarlığı nedeniyle Mahmud Nedim Paşa ‘Nedimof’ lakabıyla anılır olmuştu.

Rakipleri Mithat ve Hüseyin Avni Paşa’lar da Mahmud Nedim Paşa’yı yerinden etmek için, öğrencileri harekete geçirmeye karar vermişlerdi.

İstanbul’un 1876’daki panoramik fotoğrafı.

MEDRESE ÖĞRENCİLERİ HAREKETE GEÇTİ

10 Mayıs 1876 günü evvel Fatih ve sonra Bayezid ve Süleymaniye medreseleri talebeleri, “Devlet ve memleketin hukuku ve istiklâli düşmanlar tarafından çiğnendiği bir vakitte dersle uğraşmak hamiyet ve dindarlığa uygun değildir. Müslümanlar her tarafta Hıristiyanların hakaret ve ezaları altında eziliyorlar. Buna sebep olanları ortadan kaldırmak şer’an hepimizin görevidir,” diyerek Fatih ve Bayezid meydanlarında toplanmışlardı.

10 Mayıs 1876″da şov ve yürüyüş yapan öğrencilerin Babıâli’ye yürüyüşü (Zamanın Avrupa mecmualarında yer alan bir fotoğraf.)

RUS ELÇİSİNE “OĞLUM” DİYEN ŞEYHÜLİSLAM DA HEDEFTEYDİ

Rus elçisine giderek, “Bir oğlum sensin, bir oğlum da Haydar’dır” dediği ileri sürülen Şeyhülislâm Hasan Fehmi Efendi de öğrencilerin amacındaydı. Birtakım din adamları da mutassıp Müslümanları başlarında sarıkları ellerinde silahlarıyla Babıâli yani Hükümet binası etrafında dolaştırmaya başlamışlardı. Gerginlik artmış, bundan rahatsız olan Hıristiyan esnafı kepenk indirmişti. Öğrencilerin Mahmud Nedim Paşa ile Şeyhislâm Hasan Fehmi Efendi vazifeden alınmadıkça dağılmaya niyeti yoktu.

Gösterilerin akabinde Mahmud Nedim Paşa’yı vazifesinden azleden Osmanlı Padişahı Sultan Abdülaziz.

PADİŞAH ÇİFTLİĞE GİTMİŞTİ
Padişah Abdülaziz, Hersek ve Bulgaristan sıkıntılarına çok üzülmüş ve havanın da hoşluğundan istifade ederek biraz dinlenmek için Ayazağa çiftliğine gitmişti. Öğrenci hareketini, burada haber almış çabucak Yıldız Sarayı’na dönmüştü. Bir mühlet sonra Babıâli’deki öğrenciler Yıldız Sarayı kapısının önüne gelip isteklerini yinelemişlerdi.

PADİŞAH VAZİFEDEN ALACAĞININ SİNYALİNİ VERDİ

Bunları bir bölük askerle dağıtabilecek olan Abdülâziz, olayların daha da büyümesinden korkarak, Sadrazam’ı misyondan alacağının sinyalini vermişti. Mahmud Nedim Paşa, kendisini kurtarmak için kendisine taraftar talebe ve hocalara bu şovları Mithat Paşa’nın hazırlattığını, kendilerinin yalnızca Şeyhülislâm’dan şad olmayıp yerine Şerif Efendi’yi istediklerini anlatan bir dilekçeyi saraya göndermişti. Saray buna sıcak baktı ve yeni Şeyhülislâm’ın Şerif Efendi olmasına karar verdi.

KALABALIK KATLANDI, PADİŞAH AZLETTİ

Ertesi günü Mahmud Nedim Paşa yeni Şeyhülislâmın gelmesini beklemek için Babıâli’ye gitmişti. Sirkeci’ye vardığında öğrenci kalabalığının bir gün öncekinden daha fazla olduğunu görünce makamına büyük bir tasa içinde girmişti. Padişah Mahmud Nedim Paşa’nın azline karar vermiş ve kararı Sadrazam’a bildirmesi ve mührü alması için Başmabeyincisini Babıâli’ye göndermişti.

“AMAN EVLADIM! BENİ PARÇALARLAR”

Başmabeyinci, “Burayı çabucak terk ediniz” deyince, Mahmud Nedim Paşa, kaygıya kapılmış ve “Aman evlâdım, beni parçalarlar… Bana sahip ol!” diye yalvarmağa başlamıştı. Vazifeden alınan Sadrazam, telaşından çıkarmış olduğu ayakkabılarını bile giymeye vakit bulamadan yaya olarak Babıâli’den çıktı, İran Elçiliği tarafından birtakım talebelerin geldiğini görüp geri döndü. Elçiliğin alt tarafındaki dar sokağa sapıp aşağıda bir otomobil bularak iskeleye inmiş ve oradan da yalısına gitmeyi başardı. Mahmud Nedim Paşa, Babıâli’den çıkarken kapının etrafında hazırlanan kimi kimseler tarafından da ayrıyeten yuhalanarak Sadareti’nden büyük bir rezaletle ayrılmış oldu. Böylelikle 149 yıl evvelki öğrenci hareketi, emeline ulaştı.
patronlardunyasi.com