Sivas Valisi Varvar Ali Paşa, kendisinden İbşir Paşa’nın güzelliği dillere destan karısını isteyen Sultan İbrahim’e isyan etmişti

Burak ARTUNER

Sultan İbrahim, Osmanlı tarihinin en zevk ve sefahat içinde yaşayan padişahlarından biri tahminen de birincisiydi. İstikrarsız davranışları nedeniyle “Deli” lakabıyla da anılan Sultan İbrahim, 23 Şubat 1640’ta Os¬manlı tahtına oturduğunda 24 yaşındaydı. Kardeşi Dördüncü Murat’ın elinden yalnız annesi Kösem Sultan ile birlikte kendisi kurtulmuştu. Sultan İbrahim güzel olduğu kadar bedenen de güçlü bir yapısı olmasına karşın, tahminen de ruhsal problemlerinin tesiriyle bayanlarla temas etmiyordu. Bir oğul bırakmadan ölecek olursa Osmanlı Hanedanı’nın devamı mümkün olmayacaktı. Bu süreçte Cinci Hoca ismiyle anılan hocanın uyguladığı tedaviler sonucu Sultan İbrahim olağanlaşmaya başlamıştı. Sarayda Kösem Sultan da boş durmuyor, oğlunun bayanlara ilgisini artırmak için saraya birbirinden hoş kızlar aldırıyor, oğlunun cinsel hayatının sisteme girmesi sağlamaya çalışıyordu.

Sultan İbrahim samur kürklü bir kıyafetiyle

Kızlar Ağası Sümbül Ağa, bir gün melek kadar hoş Zafire isminde bir Gürcü hoşu satın alarak saraya getirmişti. Fakat bakire zannedilerek saraya alınan Zafire, saraya geldikten altı ay içinde bir erkek çocuk dünyaya getirmişti. Saray dedikodularla çalkalanırken, Sümbül Ağa, Zafire’ye acıdığından çocuğu evlat edinerek ismini Osman koymuştu. Osman’ın doğumundan kısa müddet sonra Sultan ibrahim’in hareminden Hatice Turhan Haseki de doğurarak, padişahın birinci oğlunu dünyaya getirmiş, genç şehzadeye Mehmed ismi verilmişti. Hatice Turhan Haseki’nin sütü kafi gelmediğinden Zafire, Şehzade Mehmet’e sütanne, babası bilinmeyen Osman da Şehzade Mehmet’e süt kardeş olmuştu.

Sultan İbrahim’in saray bayanlarının içinde hoşluğu lisanlara destan olan Zafire’ye ilgisi her geçen gün artmıştı. Sultan İbrahim’in bu bayanla fazla ilgilenmesi Hatice Turhan Haseki’yi çok kıskandırmış, bu kıskançlık yüzünden Hatice Haseki Sultan günden güne zayıflamış, adeta tanınmaz hale gelmişti. Kösem Sultan ise gelininin durumunu kaygıyla izliyordu. Nihayet bir gün konuşurlarken, Hatice Haseki Sultan kayınvalidesine durumu açıklamış, delice kıskandığını söylediği Zafire’nin saraydan uzaklaştırılmasını istemişti. Kösem Sultan da çabucak Sümbül Ağa’yı çağırtıp Zafire ile oğlunun gönderilmesini emretmişti. Sümbül Ağa, Zafire ile oğlu Osman’ın başına bir felaket gelmemesi için onlarla bir arada saraydan ayrılmayı kararlaştırmıştı. Sümbül Ağa, padişahın huzuruna çıkıp durumu anlattığında, Sultan İbrahim sevdiği bayanı feda etmek istemese de annesinin de baskısıyla bir fermanla Sümbül Ağa, Zafire ve minik Osman’ın Mısır’a sürgün etmek zorunda kalmıştı.

Sultan İbrahim’in bir diğer resmi.

MALTA KORSANLARI GEMİYİ ELE GEÇİRDİ

Yanına paralarını, mücevherlerini, değerli atlarını da alan Sümbül Ağa, İbrahim Çelebi isminde bir gemi kaptanının yönetimindeki bir gemiyle Mısır’a gerçek yola çıkmıştı. Gemi, Girit açıklarından geçerken önlerine o sırada Akdeniz’de dolaşan Malta Korsanları’nın saldırısına uğramış, korsanlarla savaşan Sümbül Ağa ile kaptan İbrahim Çelebi şehit edilmiş, Zafire ve oğlu Osman gemi ve bütün değerli mücevharat ve atlarla Malta Korsanları’nın eline geçmişti. Gemiyi Girit’in Kandiye Limanı’na getiren korsanlar, atlardan birkaçını Venedikli Girit Valisi’ne ikram etmişlerdi.

GİRİT’E SEFER DÜZENLEDİ

Sevdiği bayanın korsanların eline geçtiği haberi Sultan İbrahim’i kötü hâlde öfkelendirmiş, derhal bir nota ile Venedik hükümetini korsanları adada sakladıkları için suçlamıştı. Bir mühlet savaş kurulunu de toplayan Sultan İbrahim, Girit’e sefer düzenlemişti. Sultan İbrahim periyodunda adanın Kandiye Kalesi hariç her tarafı alınmış, Sultan İbrahim’in yerine geçen Dördüncü Mehmed vaktinde ise ada baştan başa zaptedilmişti. Osmanlı ordusu 6 Eylül 1669’da Kandiye Kalesi’ne bayrağı dikerken, Padişah’ın bayanlara düşkünlüğü Girit’in alınmasına vesile olmuştu. Sultan İbrahim’in tahta geçtikten sonra harem zevklerine dalması, Osmanlı Sarayı’nda evvelden beri aktif olan bayanların devlet işlerine daha fazla karışmasının kapısını da sonuna kadar açmıştı.
Sarayda Padişah için cümbüş alemleri tertip eden ve Padişah’ı safahata sevk ederek bundan menfaat sağlayan bir zümre de meydana gelmişti.

24 BAYAN EFSANESİ

Cariye bayanlar ise, menfaati padişahtan çocuk dünyaya getirmekte bulduklarından, hükümdarı kendilerine bağlayabilmek için bütün işvelerini kullanıyorlardı. İbrahim, devlet hazinesini bu işler için harcıyordu. Bir vakitler bayanlarla münasebete girmekten kaçınan Sultan İbrahim, Cinci Hoca’nın tedavi usulleriyle sıhhatine ziyadesiyle kavuşmuş görünüyordu. Padişahın, yirmi dört saat içinde birbiri peşi sıra yirmi dört cariyenin yatağına girdiği konuşuluyordu. O’nun devranında cariyelerin değeri artmıştı. Padişahın bir tutkusu da kürktü. Kürk israfı da o dereceye götürülmüştü ki, Sibirya sincabı, vaşak ve kakım moda olmuş; samurun değeri de on kat yükselmişti.

ŞAM’IN VERGİLERİ ŞİŞMAN GÖZDEYE

Sultan İbrahim ebediyen değişik zevkler aramakla birlikte yeniden de isteklerine doyamıyordu. Bir gün Üsküdar taraflarında atla dolaşırken zevkin derecesinin vücut yapısının büyüklüğü ile orantılı olabileceğini hayâl ederek en iri cüsseli ve en şişman bir bayan araştırılması için derhal memurlara buyruk vermişti. Çok iri yapılı bir Ermeni bayan bulunarak saraya getirilmişti. Bu yeni beğenilen büyük bir prestije kavuşmuş, Padişah bu şişman bayana Şam’ın vergi gelirlerini bile bağışlamıştı. Valide Sultan, bu Ermeni bayanının her gün artan nüfuzunu yok etmek için onu bir ziyafete çağırıp boğdurmaktan öteki bir yol bulamamıştı.

Anadolu’da çıkan bir isyanın bastırılmasını gösteren bir fotoğraf.

ANADOLU İÇTEN İÇE KAYNIYORDU

Sultan İbrahim İstanbul’da bayanlarla, müneccimlerle, üfürükçülerle vakit geçirirken, Anadolu’da için için kaynamaya başlamıştı. Sadrazam Kemankeş Kara Mustafa Pasa’nın idamı ile Padişah, bir ekip dalkavuk vezirlerin, saray bayanlarının, Cinci Hoca üzere bilgisiz bir gözü doymazın elinde oyuncak olmuştu. Sultan Murad vaktinde binlerce insanın kanı değerine kurulmuş olan nizam bozulmaya başlamıştı. Sultan Murad, en ufacık suiistimal ve rüşvet olayında kelleleri uçurmaktan çekinmezken, makus niyetli kimselerin de teşebbüsleriyle rüşvet ve suiistimaller tekrar ortaya çıkmıştı. İşte, bahsedeceğim Varvar Ali Paşa hadisesi, başlangıçta irtikâb ve bundan doğan usulsüzlüğe ‘bir karşı koyma hareketi”ydi. 1647’de Hezârpâre Ahmed Paşa’nın sadareti sırasında rüşvet kapısı uygunca açılmış, devlet memuriyetleri rüşvet verenlerin olmaya başlamıştı. Padişahın para ve armağan dileği bitip tükenmediğinden Hezârpâre Ahmed Paşa da vaziyetten istifa ile ortada kendi kesesini doldurmaya bakıyordu. Namuslu devlet erkânı, vali sancak beyefendileri bu vaziyetten ıstırap çekiyor, lakin Padişah’ın etrafındaki güçlü çetenin gücünü kıramıyorlardı. Sadrazam’ın gönderdiği adamlar Sivas Valisi Varvar Ali Paşa’dan padişah için otuz bin kuruş bayram harçlığı istemişti. Varvar Ali Paşa, kentin ileri gelenlerini toplayıp, Sivas eyaletinin yıllık gelirini hesaplatmış, bunun mümkün olmadığını bildirmişti. Fakat hükümet talebinde ısrar edince Varvar Ali Paşa, gelen mübaşiri, “Ben bu kadar akçeyi nereden vereyim, yol keserek halkın malını mı alayım” diyerek, eli boş göndermişti.

Osmanlı ordusunun isyancılarla çarpışması.

PADİŞAHIN PAŞA’NIN KARISINI İSTEMESİ BARDAĞI TAŞIRAN DAMLA OLDU

Bir mühlet sonra Padişah, Varvar Ali Paşa’dan daha garip bir istekte bulunarak, kendi seçkin kumandanlarından biri olan İbşir Paşa’nın Sivas’ta çok hoş bir eşi bulunduğunu söyleyerek, bu bayanın kendisine gönderilmesini istemişti. Varvar Ali Paşa buna da “Bir müslümanın nikâhlısını diğerine nasıl teslim edeyim?” diyerek ret yanıtı vermişti. Bu yanıttan sonra Varvar Ali Paşa’nın azledileceği beklenirken, İstanbul işi daha ileri götürmeyerek âsi olan paşayı yatıştırmak için eyaletinde bırakıldığını belirten bir berat yollamıştı. Lakin Ali Paşa dürüst ve bağımsız fikirli bir devlet adamı olduğundan, halkı dayanılmayacak bir dereceyi bulan haksızlıklar boyunduruğundan kurtarmak hevesine kapılmıştı.

Çevresinde topladığı bir ölçü askeriyle gerekirse, devlete karşı isyan etmeye hazırlanıyordu. Bir mühlet sonra, Varvar Ali Paşa, askerlerini disiplin altında tutmakta zahmet çekmeye başlamıştı. Askerlerin bir kısmı firar ettikten sonra kasaba ve köyleri yağmalamaya girişmişti.

Varvar Ali Paşa, İstanbul’un yok etmek istediği Erzurum Valisi Mehmed Paşa’yı da tarafına çekmeyi başarmıştı. Oğlu Sultan İbrahim’in etrafını dolduran dalkavuk ve rüşvetçi tayfasından kurtulmanın yollarını arayan Valide Sultan ise bugünlerde Varvar Ali Paşa’ya bir mektup yazmış, Üsküdar’a kadar gelmesini, Sadrazam Hezârpâre Ahmed Paşa’nın, Müftü’nün ve Cinci Hoca’nın başlarını istemesini bildirmişti. Sivas Valisi, gün geçtikçe kendisine katılan kuvvetlerle güçlendiğini söyleyerek, Erzurum Valisi’nden Tokat’a gelip kendisine katılmasını istemişti.

Guillaumet’in Dolmabahçe Sarayı’nda bulunan “Nargile için ateş taşıyan Çerkez cariyesi” ismini taşıyan tablosu.

Mehmed Paşa bu davete uyarak, derhal Merzifon üzerine yürüdü. Ne suretle hareket edeceklerini konuşmak üzere ulağını da önden Varvar Ali Paya’ya yolladı. Bu sırada Köprülü Mehmed Paşa ise Varvar Ali Paşa’nın başlattığı isyanı bastırmakla görevlendirilmişti. Varvar Ali Paşa ile ittifak kuran Mehmed Paşa’ysa Tokat’a hakikat ilerliyordu. Çorum’a ulaştığında İstanbul’dan kendisine Diyarbakır eyaleti valisi yapıldığı haberi de geldi. Maksat, Mehmed Paşa’yı kandırmaktı lakin Paşa bu oyuna gelmeyerek yolundan dönmedi.

Paşaların isyanını bastırmakla misyonlu Köprülü Mehmed Paşa’ysa kendisine yardımcı olan yedi beyin kuvvetleriyle Sarmaşıklı Boğazı’nı, tekrar devletin yanında yer alan Amasya Valisi Hüseyin Paşa da Direkli Beli işgal ettiği öğrenildi.

KARISINI İSTEDİĞİ PAŞAYI VALİNİN ÜSTÜNE YOLLADI

Bu günlerde İstanbul, Sivas Valiliği’ne atanan İbşir Paşa’ya da eski vali Varvar Ali Paşa’nın üzerine yürümesi buyruğu verilmişti. Çabucak o sırada Köprülü Mehmed Paşa’nm yedi bey refakati ile, Sarmaşıklı Boğazını ve Amasya Valisi Hüseyin Paşanın da Direkli Beli işgal ettikleri haberi geldi. Varvar Ali Paşa’nın eski bir dostu olan İbşir Mustafa Paşa, bu kendisinden yaşça büyük, hürmet duyduğu Paşa’nın, kendi karısını vermediği için isyan ettiğinden habersizdi. Kendisine verilen misyondan kaçınırken, “Hak kelam söyleyen adamın üzerine nasıl varalım, haksız yere nasıl katledelim” dediyse de Padişah’ın “Ya başı ya başın” demesi üzerine kuvvetlerini toplayarak mecburen harekete geçmişti.

İbşir Paşa’yı Sivas’a geldiğinde şahsen Varvar Ali Paşa karşılamış, “Ben padişaha asi değilim. İşte makam madem ki size uygun görülmüş. Mübarek olsun zapt eyleyin” demişti. İbşir Paşa’ya böylelikle kenti teslim ettikten sonra “Benim şer’i davam vardır” diyerek kentten ayrılmıştı. İbşir Paşa, onun gerisinden yavaş yavaş ilerlerken, Karaman Beylerbeyi Mehmed Paşa ile Amasya Valisi Hüseyin Paşa da Varvar Ali Paşa’nın kuvvetleri ile çarpışmayı bekliyorlardı.

Bir sadrazamın öldürülmesini gösteren Rico Tarihi’nden bir fotoğraf.

Varvar Ali Paşa, Osmanlı Padişahı’nın tarafında yer alan Köprülü Mehmed Paşa ile Amasya Valisi Hüseyin Paşa’yı Çankırı’da mağlup etti. Lakin İbşir Paşa’nın yardıma geldiğini sanan Varvar Ali Paşa yanılmıştı. İbşir Paşa, kendi karısını Padişah’a vermediği için isyan eden Varvar Ali Paşa kuvvetleri ile savaşa tutuştu.

“BEN SENİN IRZINI SAVUNDUM”

Savaşta yaralı olarak yakalanan Varvar Ali Paşa, İbşir Paşa’nın huzura getirildiğinde genç kumandan kendisine “Paşa baba bu ne haldir? Niye kendini bu hallere düşürdün?” diye sorunca, şöyle yanıt vermişti: “Ben sana ne yaptım? Senin avretini talep ettiler, ırzını savunup vermediğim için senin üzere herifi üzerime gönderdiler” İbşir Paşa, gerçeği öğrenmesine karşın aldığı buyruğu yerine getirip Varvar Ali Paşa’nın başını kesip İstanbul’a yollamıştı.

patronlardunyasi.com