Reel sektörün kur riski 176 milyar dolarla son 7 yılın zirvesinde

Merkez Bankası’nın son açıkladığı datalar, finans kesi­mi dışındaki firmaların (reel sektör) döviz yükümlülükle­rinin varlıklarına nazaran çok da­ha süratli arttığı yılın ocak-ma­yıs devrinde buna bağlı ola­rak net konum açıkları ve hasebiyle kur riskinin önem­li oranda büyüdüğünü ortaya koydu. Buna nazaran birinci beş ayda gerçek kesim firmalarının top­lam döviz varlıkları yüzde 3,5 oranında 5 milyar 572,3 milyon dolar artışla 166 milyar 844,4 milyon dolar olurken, toplam döviz yükümlülükleri ise yüz­de 12,4 oranında 37 milyar 931 milyon dolarlık bir artışla 343 milyar 77,1 milyon dolara yük­seldi. Böylelikle firmaların net döviz konumu açığı beş ayda yüzde 22,5 oranında 37 milyar 358,7 milyon dolar büyüyerek 176 milyar 233 milyon dolarlık bir büyüklüğe ulaştı.

REKOR DÖVİZ KREDİSİ BORCU

Reel dalın döviz yüküm­lülüklerinin en büyük bölümü­nü mayıs sonu prestijiyle 282 milyar 459 milyon dolara ula­şan nakdi krediler oluşturu­yor. Kelam konusu yükümlülük­lerin birinci beş ayda net 31 milyar 646,2 milyon dolar arttığı dik­kati çekiyor. Mayıs sonu itiba­riyle nakdi kredi borçlarının 161 milyar 927,1 milyon dola­rını yurt içi bankalar ile faktö­ring, leasing ve finansal kira­lama şirketi üzere öbür finans kuruluşlarından, 113 milyar 544,1 milyon dolarını ise yurt dışından sağladıkları döviz kredileri oluşturuyor. Birinci beş ayda firmalar yurt içi banka­lardan net 18 milyar 17,4 mil­yon dolar ve yurt dışından net 13 milyar 628,8 milyon dolar kredi kullandılar.

Reel dal firmalarının it­halat borçları da beş ayda 2 milyar 304,3 milyon dolar arta­rak 49 milyar 340,4 milyon do­lara yükseldi. Firmaların döviz riskini azaltmak, arbitraj ya da spekülatif hedeflerle kullandı­ğı dövize dayalı türev ürünler­den doğan yükümlülükleri ise birinci beş ayda yüzde 54,5 oranı ile en süratli artan kalem oldu. Kelam konusu yükümlülükler anılan periyotta 3 milyar 980,5 mil­yon dolar büyüyerek 11 milyar 277,7 milyon dolara ulaştı.

VARLIKLARIN BÜYÜK KISMI DÖVİZ MEVDUATI

Reel kesimin döviz varlık­larındaki artışın 4 milyar 177,4 milyon dolarlık kısmı, yurt içi ve yurt dışı bankalardaki döviz mevduatlarından kay­naklandı. Bu artışla firmaların toplam döviz mevduatı mayıs sonunda 73 milyar 679,8 mil­yon dolara ulaştı.

Dünya’dan Naki Bakır’ın haberine nazaran, birebir devirde firmaların ihracat alacakları ise 607,6 milyon dolar azalarak 52 mil­yar 739,9 milyon dolara geri­ledi. Gerçek dal firmalarının yurt dışına direkt sermaye yatırımları beş ayda net 3 mil­yar 367 milyon dolarlık artışla 29 milyar 231 milyon dolara, portföylerindeki yabancı pa­ra cinsi menkul değerlerin hacmi de 155,2 milyon dolar­lık artışla 1 milyar 941 milyon dolara çıkarken, türev var­lıkları 1 milyar 519,6 milyon dolar azalarak 9 milyar 252,6 milyon dolar geriledi.

AÇIK 70 MİLYAR DOLARA KADAR İNMİŞTİ

Reel bölümün döviz varlıkları yıllar itibariyle istikrarlı biçimde büyürken, döviz yükümlülüklerinin ise 2017’de ulaştığı 327,2 milyar dolarlık zirve noktadan sonra küçülme sürecine girerek 2022 sonunda 251,2 milyar dolara kadar inmişti. 2017’de 200 milyar doların üzerine çıkmış bulunan gerçek kesimin kadar döviz durum açığı da bu süreçte süratle küçülerek 2023 sonu prestijiyle 70,5 milyar dolara kadar düşmüştü.

2024 yılında ise bu eğilim bilakis döndü, evvelki yıla nazaran varlıklar 23,2 milyar dolar azalarak 161,3 milyar dolara, yükümlülükler ise net 50,2 milyar dolar artarak 305,1 milyon dolara ve böylelikle net konum açığı 73,4 milyar dolar büyüyerek 143,9 milyar dolara yükseldi. Bu eğilim bu yılın birinci beş ayında da devam etti; varlıklarda hudutlu artışa karşılık yükümlülüklerdeki süratli büyüme sonucu 176,2 milyar dolara ulaşan net döviz durum açığında son yedi yılın en yüksek seviyesi oluştu.

KUR RİSKİ NEDİR?

Döviz kuru riski, kurda meydana gelen değişmelere bağlı olarak bankalar, öteki finans kurumları ya da finans dışı kuruluşların yabancı para varlık ve yükümlülüklerinin kıymetinde ani değişimler nedeniyle uğrayabileceği mümkün ziyanları söz ediyor. Yükümlülükleri varlıklarından fazla olan kuruluşlar, döviz konumu açığı veriyor.

Normal periyotlarda taşınabilir nitelikteki döviz durum açıkları, bilhassa iktisatta belirsizliklerin, risklerin çoğaldığı, döviz kurunda dalgalanma yaşanma mümkünlüğü arttığı periyotlarda adeta tehdit haline geliyor, açığı olan kuruluşların kur riski büyüyor. Borç dolarizasyonuna giden firmalar negatif bilanço tesirlerine maruz kalabiliyor; kredi bulmaları zorlaşıyor, daha yüksek kredi kısıtı altında kalıyorlar, yatırımlarında daralma yaşanıyor.

Dövizdeki yükselişi yüklü satışlarla baskılayan Merkez Bankası’nın faiz indirimlerine tekrar başlayıp devam etmesi beklenen bir sürece girilirken, iş dünyası için ihtiyatlı döviz konum idaresi hayati ehemmiyet kazanıyor. Ziyadesiyle risk yaratan döviz durumu açıklarını kapama ya da küçültme, firmalar için öncelikli hale geliyor. Döviz açığı olmasa bile olumsuz ekonomik trendin tesiriyle mali yapısı bozulan firmalardan döviz alacağı bulunanlar (örneğin, bankalar, ihracatçılar) da tahsil badiresi mümkünlüğü nedeniyle riske ortak pozisyonda bulunuyor.

KUR RİSKİNİ ARTIRAN GELİŞMELER

2025’te artan iç siyasi tansiyon, büyüyen jeopolitik riskler, kızışan global ticaret savaşları ve yaşanan sıcak savaşlar üzere gelişmeler global finansal piyasalarda oynaklığa yol açtı ve kredi risk primlerinde artışa neden oldu. Bu gelişmeler, döviz borcu yüksek olan gerçek kesim firmalarının finansman maliyetlerini ve kur riskini artırdı.

Özellikle 19 Mart 2025’te birtakım siyasetçi ve belediye görevlilerine yönelik başlatılan yargı operasyonları ile başlayan, piyasalarda belirsizliğe, Borsa’da düşüşe yol açan iç politik tansiyon devam ediyor. CDS primlerinin yükselmesine yol açan bu gelişme, Türkiye’nin risk algısını artırarak döviz kurlarında oynaklığa yol açtı. Bu durum, gerçek bölüm firmalarının döviz borçlarının maliyetini yükseltti. Nisan başında ABD tarafından açıklanan ve 180’den fazla ülkeyi kapsayan yüksek gümrük tarifeleri içeren geniş kapsamlı gümrük vergisi paketi, global ticaret siyasetlerine dair meçhullüğü artırdı, bilhassa ABD-Çin ortasındaki global ticaret savaşını büyüttü.

Bu durum, Türkiye’nin gerçek bölüm firmalarının ihracat gelirlerini olumsuz etkileyerek döviz likiditesini sınırlayabilecek bir süreci başlattı. Suriye’de iç karışıklık devam ederken, İsrail ile İran ortasında yaşanan sıcak savaş üzerine güç fiyatlarındaki dalgalanmalar, bilhassa ham petrol fiyatlarının bu jeopolitik gelişmelerle yükselmesi, Türkiye’nin ithalat faturasını artırarak cari açığı ve gerçek bölümün döviz talebini büyütecek bir tesir doğurdu.

patronlardunyasi.com