Plastik üretimi 2060 yılında 4 kat artacak: Petrol üreticisi ülkelerin tutumları küresel plastik anlaşmasını çıkmaza sokuyor 

Dünya genelinde artan plastik kullanımının etrafa ve insan sıhhatine olumsuz tesirleri karşısında global bir plastik muahedesi yapılması uzun bir müddettir milletlerarası toplumun gündeminde bulunuyor. Birleşmiş Milletler Etraf Örgütü (UNEP) Hükümetlerarası Müzakere Komitesi (INC) bu türlü bir muahedenin hazırlanması yolunda birinci adımı 2022’de attı ve hususa ait birinci toplantı Aralık 2022’de Uruguay’da gerçekleştirildi.

Fransa’nın başşehri Paris’te Mayıs 2023’te gerçekleşen ikinci toplantıda alınacak kararların hangi kurallar çerçevesinde belirleneceğine odaklanılırken, muahedenin “sıfırıncı taslağı” üzerinde uzlaşı sağlandı.

Kasım 2023’te Kenya’nın başşehri Nairobi kentinde düzenlenen 3’üncü INC toplantısında, 2024’e kadar kapsamlı bir mutabakatın hazırlanması kararı alınırken, Kanada’nın Ottawa kentindeki 4’üncü toplantıda taraflar mutabakata yönelik bir derleme metin oluşturdu.

Aralık 2024’te Güney Kore’nin Busan kentinde yapılan 5’inci toplantıda mutabakat metnine son halinin verilmesi beklenirken tepe rastgele bir karar alınamadan sona erdi.

PLASTİK ÜRETİMİ 2060 YILINDA 4 KAT ARTACAK

Çevre alanında çalışmalar yürüten memleketler arası sivil toplum kuruluşu IPEN’in yöneticisi Bjorn Beeler, hem mutabakatın kıymetine hem de son toplantıya ait AA muhabirinin sorularını yanıtladı.

Plastik kullanımında mevcut gidişatın devamı halinde 2060 prestijiyle global plastik ölçüsünün, bugünkünün 4 katına ulaşacağını belirten Beeler, plastiğin birçok materyalin yerini aldığını ve bölümün bu kadar büyümesinin birinci sebebinin, güç dalında petrol ve doğal gaza talepteki değişkenlik olduğunu söyledi.

Özellikle elektrikli araç talebindeki artışın, fosil yakıt üreticilerini plastik üretimine yönlendirdiğini anlatan Beeler, “Enerjide fosil yakıtlardan uzaklaşırken petrol ve doğal gaz üreticilerinin hala Kuzey Atlantik Denizi’nde ve Meksika Körfezi’nde petrol ve doğal gaz çıkarmak için kira kontratları var. Haliyle, bu açığı plastik ve başka petrokimya eserleriyle tamamlamaları gerekiyor.” dedi.

Beeler, fosil yakıt üretiminde bir denetim düzeneğinin bulunmadığını, kimyasal üretiminde ise bu denetimin çok az olduğunu aktararak, bu noktada global bir plastik muahedesine duyulan muhtaçlığın hayati ehemmiyette olduğunu vurguladı.

PLASTİK ÜRETİMİ VE KİMYASALLAR ÜZERİNDE DENETİM SAĞLANMASINI İSTEMİYORLAR

Anlaşmanın, plastiklerin ve kimyasalların üretimini merkeze koyduğuna ve müzakerelerin özünde insan sıhhati ve etrafa verilen tahribatın yer aldığına değinen Beeler, “Hala muahedenin bir yapısı, hususları yok. Derleme metin 77 sayfa üzere bir şey ve bu metinde çok fazla uyuşmazlık vardı. Gelinen noktada sonuncu bir mutabakat metninin oluşturulması giderek zorlaşıyor zira petrol ve doğal gaz ihraç eden birçok ülke muahedenin plastik üretimi ve kimyasallar üzerinde bir denetim sağlamasını istemiyor.” diye konuştu.

Beeler, Busan’da yapılan son görüşmeleri büsbütün bir başarısızlık olarak değerlendirmenin gerçek olmadığı yorumunu yaparak, şunları söyledi:

“INC-5 görüşmesinin bir başarısızlıkla sonuçlandığını yazanlar oldu fakat bizim bakış açımıza nazaran INC-5’te çok âlâ sonuçlar da alındı. Neden mi? Zira birinci olarak artık üzerinde müzakere edebileceğimiz bir taban var. Şimdiye kadar olan süreçlerle hakikat tarafa ilerliyoruz ve muahedede plastik üretimi ile kimyasalların ele alınmasını güçlü bir formda isteyen 100’den fazla ülke var. Örneğin Fiji, şayet kimyasallar dahil edilmezse muahedede yer almayacaklarını söyledi. Bu mutabakatın gerçekleşmesi için oy birliği gerekiyor. Burada, mutabakatla plastik atıklardan uzaklaşmayı değil, plastik üretiminden uzaklaşmayı hedefleyen manalı bir talep var.”

Plastik lobilerinin sıkıntıyı geri dönüşümle sınırlayarak işin içinden sıyrılmak istediğini söz eden Beeler, geri dönüşümün de kullanıcının sorumluluğunda olduğunu, böylelikle plastik üreticilerinin sorumluluklarını tüketiciye yıkmaya çalıştığını lisana getirdi.

ÜLKELERİN TUTUMLARI

Beeler, ekonomileri fosil yakıt üretimine bağlı ülkelerin farklı tavırlar sergilediğine işaret ederek, şöyle devam etti:

“Kanada’ya, Norveç’e bakalım. Bunlar da aslında, büyük fosil yakıt ihracatçıları lakin bu ülkeler sorumluluk alma, plastik ve kimyasallar sıkıntısının tartışılması konusunda daha ölçülü. Zira onlar da kimyasalların olumsuz tesirlerini istemiyor. Ekonomileri yükle fosil yakıt üretimine dayalı ve birçok körfez ülkesi bir küme ülke ihracatlarını etkileyecek bir denetimi istemiyor. Bunların müzakerelerdeki duruşu büsbütün ‘hayır’ üzerine. Yalnızca atık idaresini ve geri dönüşüm sıkıntısını konuşuyorlar. Yeniden de bu ülkelere karşı yaklaşık 100 ülkenin önemli bir duruşu var ve bu ülkeler plastikten uzaklaşma konusunda güçlü bir tutum sergilediler.”

ABD’nin de büyük bir ihracatçı olmasına karşın süreçlerde sessiz kaldığını ve böylece yalnızca olup biteni izleyerek kendi stratejisini oluşturmaya çalıştığını bildiren Beeler, “Çeşitli lobiler, Busan’dan çarçabuk bir karar çıkmasını istedi. Busan’da mutabakat yapmamak bu yüzden değerliydi zira Busan’da bir muahede yapılmış olsaydı, bu makûs bir muahede olurdu.” biçiminde konuştu.

Beeler, Busan’da yapılan görüşmelerde ülkelere istedikleri kadar delege getirilmesi müsaadesi verilmesinin çok sayıda hukukçu ve bilim insanıyla tepelere katılan plastik üreticisi varlıklı ülkelerin işine yaradığına, plastik üretiminden etkilenen az gelişmiş ülkelerin ise işini zorlaştırdığına dikkati çekti.

Beeler, şunları kaydetti:

“Ortaya bir muahede çıktığında da bunun resmi olarak ülkeler tarafından kabul edilmesi gerekecek. Bu muahede kabul edildiğinde kararların memleketler arası hukuka ve ülkelerin kendi ulusal hukukuna yansıması gerekecek. Sonrasında ise bu mutabakatın taraflar toplantıları (COP) süreçleri başlar. COP süreçlerinde de karar alma süreçleri devam edecektir. Muahedeye giden en son kararın verilebilmesi için en az iki INC toplantısına daha muhtaçlık duyuluyor ve bu toplantıların olumlu ilerlemesi halinde mutabakatın 2026’da tamamlanabileceğini varsayım ediyorum.”

patronlardunyasi.com