İkinci Abdülhamid’in elektrikten ürkmesi nedeniyle elektrikli tramvayı, ilk olarak payitaht İstanbul yerine Osmanlı vilayeti Şam’da hizmete almıştık
Burak ARTUNER
Sultan İkinci Abdülhamid birtakım vehim ve telaşları nedeniyle elektriğin İstanbul’un aydınlatılmasında ve elektrikli tramvay işletilmesine uzun mühlet müsaade vermemişti.
İkinci Abdülhamid, bu telaşı nedeniyle 1898’de Alman şirketi Siemens tarafından kendisine yapılmış teklifleri karşılıksız bırakmıştı. Alman İmparatoru İkinci Wilhelm ile 1898’de İstanbul’a gelen Prens de Büllow, Memories de Challencer Prince de Bülow (Şansölye Prince de Bülow’un Anıları) isimli yapıtının ikinci cildinin 203 ve 205’inci sayfalarında Abdülhamid’in özellikle iki şeyden ürktüğünü, bunların donanma ve elektrik olduğunu yazdıktan sonra, şu sözlere yer verir:
“Abdülhamid’in elektrik kıvılcımından büyük korkusu vardı. Ziyaretimiz sırasında İstanbul’un elektrikle ışıklandırılmasını teklif ettik, bunun endüstriye olan yararlarını anlattık, ama bütün çabalarımız boşa gitti, temin edemedik…”
İkinci Abdülhamid ile Alman İmparatoru İkinci Wilhelm 1898’de İstanbul’da buluşmuştu.
LONDRA’DA 1881’DE BAŞLADI
Birleşik Krallık, Londra’nın ışıklandırılmasını 1881’de başlatmıştı. Almanya’da bu mevzuda oldukça yol almıştı. İstanbul gazetelerinden Levand Herald 21 Temmuz 1906 tarihli sayısında Almanya’da 1905 sonunda elektrik fabrikalarının sayısının175’e yükseldiğini, bu sayının 1895’te 168 olduğunu, yalnız elektrikli tramvaylar için 140 fabrika bulunduğunu yazmakla yetinmişti. Lakin hiçbir gazete, İstanbul’da da atlı tramvay yerine elektrikli tramvay işletilmesine dair bir talebi teklif edip, bu mevzuyu yazamaz.
Şam’da 1906’da hizmete giren elektrikli tramvaya Şam sakinleri büyük ilgi gösteriyordu (1907)
1906’DA ŞAM’DA ELEKTRİKLİ TRAMVAYA KAVUŞTU
İstanbul’da elektriğin ulaşımda kullanılması bu kadar gecikirken, 1906’da Şam’ın elektriklerle ışıklandırılması için direkler dikildi ve elektrikli tramvayın hizmete alınması için bütün hazırlıklar tamamlandı. Yılın son günlerinde de elektrikli tramvay sefere başladı. Böylelikle Şam, elektrikli tramvaya kavuşan birinci Osmanlı kenti oldu. Şam’ın elektriklerle aydınlatılması ise 1907’de gerçekleştirildi. 1906’da Şam’da topçu stajını yapan Mustafa Kemal’de elektrikli tramvayın hizmete alınmasını görmüştü. Payitaht İstanbul’da ise hâlâ atlı tramvaylar ve gazlı ışıklandırma vardı. Birtakım tarihçiler Abdülhamid’in elektrik endişesinin bombalı taarruzlarda kullanılabileceği ya da yangınlara neden olabileceği tasasından kaynaklı olabileceğini yazmışlarsa da buna dair somut bir doküman ya da bilgi yoktur.
Cadde-i Kebir’de yani bugünkü İstiklal Caddesi’nde 1906’da atlı tramvaylar çalışıyordu.
YABANCILAR DEVREYE GİRDİ, PROTESTO NOTASI VERDİ
Abdülhamid yönetiminin elektrik makineleri ile materyallerinin, bunun dışında araba ve motosikletlerin Osmanlı ülkesine ithaline yasak getirmesi İstanbul’daki yabancı devletlerin sefaretlerinin protestolarına yol açtı. İstanbul’da yabancı asıllı iş insanlarının kurduğu bir birlik, 1906’nın nisan ayında sefaretlere bir yazı göndererek, “İmparatorluğun aşikâr başlı kentleri ve hatta son olarak İstanbul için elektrikle aydınlatma ve elektrikle işleyen tramvay imtiyazları verilmiştir. Buna karşın her türlü elektrik materyali ve makinelerinin ithali üzerindeki yasak devam ettirilmektedir. Bu yasakla, kapitülasyonların Osmanlı ülkesindeki yabancılara sağlamış olduğu ticaret özgürlüğü çiğnenmektedir” dediler.
1906’da Şam’da elektrikli tramvay.
15 Mayıs’ta Sefaretler, Babıali’ye bir protesto notası gönderilmesini ve kapitülasyonların çiğnendiğini özellikle hatırlatılmasına karar verdi.
Alman İmparatoru İkinci Wilhelm ile 1898’de İstanbul’a gelen Prens de Büllow, Memories de Challencer Prince de Bülow (Şansölye Prince de Bülow’un Anıları) isimli yapıtında Abdülhamid’in elektrik korkusunu da anlatmıştı.
İstanbul gazeteleri, İstanbul’un da elektrikle aydınlatılacağını 19 Ocak 1907 tarihli sayılarında yazdılar. İstanbul’da elektrikle aydınlatılması düşünülen birinci yerlerin Galata, Beyoğlu, Şişli ve Beşiktaş olacağını da belirttiler. 26 Mart’ta Beyoğlu semtinin elektrikle aydınlatılması imtiyazı ve ihalesinin Şam’ın da elektrik işlerini yapan Belçika şirketine verildiğini kaydettiler. Lakin İstanbul’da kimi semtlerin aydınlatılması işi 1910’da tamamlanabildi. İstanbul’da elektrikli tramvayın kullanımı ise Şam’dan tam 8 yıl sonra 1914’te başladı.
patronlardunyası.com
