Büyük bir dönüşüm yaşayan Suudi Arabistan’ı anlamak: Dünü, bugünü, geleceği

Dubai ve Kuzey Emirlikleri Türk İş Konseyi Başkanı Kanat KUTLUK

Suudi Arabistan denildiğinde çoğunlukla petrol, kutsal kentler ve kapalı toplum akıllara gelir. Meğer son 20 yılda sık sık ziyaret ettiğim ve değişimi yerinde takip eden biri olarak söylüyorum ki, Suudi Arabistan bugün yalnızca Körfez’in değil, dünyanın dikkatle izlediği bir dönüşüm kıssası yazıyor.

TARİHSEL KATMANLAR: ÜÇ COĞRAFYANIN BÜTÜNLEŞMESİ

Günümüzde çağdaş Suudi Arabistan’ı anlamak için Osmanlı İmparatorluğu sonrası global ve bölgesel dinamikleri de düşünmek gerekiyor; o devir Arabistan yarımadası, Riyad merkezli Suud ailesi ile Cidde merkezli Haşimi yöneticileri ortasında bölünmüş durumdaydı. Bu tarihi ayrışma, günümüzde hâlâ Batı (Hicaz), Doğu (enerji zengini petrol bölgeleri) ve Orta Arabistan (Nejd/Necid) üzere üç esaslı coğrafyanın mevcudiyetiyle varlığını sürdürüyor. Bu iç dinamik, ülkenin hem siyasi yapısını hem de ekonomik istikrarlarını şekillendirmede kilit rol oynuyor.

İLK İZLENİMLER: MUHAFAZAKÂR BİR YAPI

Dubai’ye taşındığım 2006 yılında bile Birleşik Arap Emirlikleri bugünkünden daha muhafazakâr bir çizgideydi. O ortamı hatırlayınca Suudi Arabistan’ın o dönemki atmosferini tahayyül etmek güç olmuyor. Bilinmeyen ve katı kurallarla örülü, dışarıdan gelenlere aralı bir toplumdu.

Yirmi yılı aşkın bir müddette Suudi Arabistan’a elliden fazla iş seyahatim oldu; kâh kısa müddetliğine, kâh haftalar süren projeler için. Sabır ve gerçek stratejiyle uzun müddettir sürüp gitmekte olan bir bayi ilgisini tekrar canlandırdığımızı söyleyebilirim. Muvaffakiyetin sırrı: birlikte çalışma ve yanlışsız zamanlamaydı. Bir de “kibir” bu coğrafyada bazen olan ancak kendilerine gösterilmesinden hiç de hoşlanmadıkları bir davranış.

DÖNÜŞÜMÜN BİRİNCİ İPUÇLARINA TANIKLIK

2010 yılı başlarında Suudi Arabistan’da, birtakım şeylerin değişmekte olduğunu birinci kere önemli halde hissettim. Cidde yakınlarındaki KAUST (King Abdullah University of Science and Technology) yerleşkesinde ve Riyad’daki Shaikha Noora University’de yaşadıklarım hâlâ aklımda.

KAUST’ta, başı açık Amerikalı bir kütüphane görevlisini görmek beni adeta şaşkına çevirmişti—üstelik orada bayanlar otomobil kullanabiliyordu; o devirde bu, şimdi hiçbir halde gündeme gelmemişti, kelam konusu dâhi olamazdı!

O anda kendi kendime sunu sormuştum:

“Neden böylesine kapalı bir ülke bir bilim merkezi kurmaya çalışıyor? Ülkede bunu destekleyecek bir toplumsal hayat yok ki.”

Şimdi anlıyorum ki ben sıralamayı yanlış algılamışım. Suudi stratejisi farklıymış: evvel vizyonu ve kurumları inşa edip, sonra toplumu dönüştürmek. KAUST tam da bu dönüşümün öncü projesiymiş.

SARAY MI HAPİSHANE MI: RİTZ CARLTON RİYAD

Kral Selman tahta çıkmadan yıllar evvel Riyad’daki Ritz Carlton Riyad’ın açılışındaydım. Kraliyet icin saray olarak inşa edilen lakin açılışa yakın Ritz Carlton Riyad’ın işletmesi verilen bu otel açıldığı yıllarda ülkedeki otelcilik kalitesini üst çekti. O periyot çalıştığım Amerikan şirketindeki yöneticilerimize bu otelin çamaşırhanesine epeyce masraflı, merkezi bir dozaj sistemi kurmamız gerektiği konusunda bayağı lisan dökmüş lakin muvaffakiyet sağlayamamıştı, bana inanan iş ortağımız Abudawood ailesinin bizim işlerimize bakan yöneticisi Omar Abudawood olmuştu. Sonraları kendisi ile değerli başarılara imza attık. İtimat ve birlikte çalışmanın neler başarabileceğini gördük. Ritz Carlton ise yıllar sonra, yolsuzluk soruşturmaları kapsamında birçok üst seviye ismin gözaltında tutulduğu bir “hapishane”ye dönüştü. Çağdaşlaşma ve klâsik güç gayretleri ortasındaki çelişkiyi o anda iliklerinize kadar hissediyorsunuz.

Mekke’de de devrin Sıhhat Bakanı’na zemzem bidonlarının hijyenik temizliğiyle ilgili ihale açıklamam gerekti—o küçük ayrıntılar bile devlet düzeneğinin hassasiyetini gösteriyordu.

BUGÜNÜN DÖNÜŞÜMÜ: VİSİON 2030 VE ÖTESİ

Suudi Arabistan bugün, Vision 2030 ile adeta tekrar inşa ediliyor. Bayanların iş ömründe görünürlüğü artarken, konserler, Formula 1 yarışları, Neom üzere mega projelerle toplumsal hayat boyut kazanıyor. Büyük dönüşüm gerçekte yıllar evvel atılan adımların üzerine inşa ediliyor.

2025 itibariyle Suudi Arabistan’da yaşanan ekonomik gelişmeler bu planlı ilerlemeyi desteklerken, adım adım ilerleyen projelerle hedeflenen dönüşümün görünen yüzleri inşa ediliyor:

• Gayrisafi yurt içi hâsıla büyüme varsayımı IMF tarafından yüzde 3,5’e yükseltildi; devlet dayanaklı projeler ve güç dışı talep büyümenin temel kaynağı.
• Gerçek olmayan (non-oil) GSYH yüzde 3,9 oranında büyüdü; özel bölüm iştiraki yüzde 47’ye yükseldi.
• S&P Suudi Arabistan’ın kredi notunu A’dan A+’ya çıkardı. Bu, ıslahatların devam ettiğinin memleketler arası teyidi oldu.
• Haziran’da 83 yeni sanayi lisansı verildi ve 58 fabrika açıldı; toplam yatırım SR 2,85 milyar (yaklaşık 253 milyon dolar) olarak kayıtlara geçti.

MEGA PROJELER: DÖNÜŞÜMÜN FİZİKÎ YÜZÜ

• NEOM: 26 bin 500 km² alanda tasarlanan, 460 bin kişilik istihdam ve 48 milyar dolar GSYH katkısı beklenen gelecek kenti olarak tasarlandı.
• Jeddah Central: 20 milyar dolarlık proje; 25 bin kişilik istihdam, 12,5 milyar dolarlık GSYH katkısı hedefliyor.
• Rua Al Madinah: 30 milyon umrecinin barınacağı ve 93 000 iş imkânı sunacak; GSYH’ye 37,25 milyar dolar katkı bekleniyor
• Qiddiya: Cümbüş ve spor temalı mega kent; 17 milyon ziyaretçi, 325 000 iş hedefliyor
• Soudah Peaks: Dağ turizmine odaklı 7,7 milyar dolar yatırım; 2 milyon ziyaretçi ve 7,8 milyar dolar katkı gayesi
• Red Sea Project: 50 otel ve 8000 oda kapasiteli lüks tatil destinasyonu
• 

TÜRKİYE VE SUUDİ ARABİSTAN TİCARİ MÜNASEBETLERİ: SAYILARLA ANLATILAN İŞBİRLİĞİ

• 2024 yılında Türkiye–Suudi Arabistan karşılıklı ticaret hacmi 8 milyar doları aştı; 2025 maksadı ise 10 milyar dolar.
• Bu devirde Türk müteahhitler 2,3 milyar dolar meblağında projeyi üstlendi; yıl sonunda bu sayı 3 milyar doları geçebilir.
• Türkiye’nin 2024 ihracatında Suudi Arabistan %1,5 hisse (%4 milyar dolar); yıllık %52 büyümeyle en süratli artış gösteren piyasalardan biri.
• Türkiye’nin toplam ihracatı 2023 yılında 356,9 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti.
• 2020–2024 ortasında Körfez ülkelerine (Suudi Arabistan dahil) yapılan toplam ihracat 126,7 milyar dolar oldu.

YATIRIMCI İÇİN COĞRAFİK VE SEKTÖREL STRATEJİ HARİTASI

Ülkenin üç coğrafyası yatırımcılar için farklı fırsatlar sunuyor:

• Riyad–Necd (Orta): Finans, teknoloji, idare ve mega altyapı yatırımları.
• Cidde–Hicaz (Batı): Turizm, hac-umre trafiği, sıhhat ve kültürel dallar.
• Doğu (Petrol Bölgesi): Güç, sanayi, petrokimya ve ağır sanayi.

Ayrıca, özgür bölgeler, düşük vergi rejimleri ve yabancı yatırım teşvikleri, Suudi Arabistan’ı yabancı yatırımcılar için cazip hale getiriyor.

TÜRKİYE’NİN 100 YIL ERKEN KURGUSU

Suudi Arabistan’ın bugün muvaffakiyetle uygulamaya çalıştığı “kurum öncesi dönüşüm” stratejisi bana Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş devrini hatırlatıyor. Atatürk’ün liderliğinde 1920-30’larda bilim, eğitim, bayan hakları ve toplumsal yapı birebir çerçevede dönüştürüldü. Yani global vizyonu, kurumsallığı ve toplum dönüşümünü, Suudi dostlarımız bugün kurmaya çalışırken, biz bunu tam 100 yıl evvel hayata geçirmişiz. Bu fark hem tarihi gururumuzu hatırlatıyor hem de Körfez’le bağlarımızı geliştirirken bize özgüven kazandırıyor.

SONUÇ VE DAVET

Suudi Arabistan bugün Vision 2030 ile yalnızca ekonomik bir güç değil, yeni bir toplumsal model inşa ediyor. İstatistikler, mega projeler, tarihî dönüşüm benzerliğimiz… Hepsi tıpkı öyküye işaret ediyor: Yalnızca yanlışsız vakitte yanlışsız yerde olmak değil, birlikte dönüştürmek gerek. Türkiye iş dünyası için Suudi kapıları artık daha geniş açıklıkta. Tarihi perspektifimizle bu periyoda dahil olmak, bizlere daima birlikte büyük avantajlar kazandırabilir. Kâfi ki değerlendirmesini bilelim.

patronlardunyasi.com