Avrupa coğrafyasında baskın olmaya başlayan istilacı sivrisinek türü Chikungunya, Türkiye için de tehdit

“Aedes Aegypti” ismi verilen istilacı sivrisinek tipleri birkaç yıldır Avrupa coğrafyasında baskın hale gelmeye başladı. Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) sivrisinek yoluyla bulaşan Chikungunya virüsünün süratle yayıldığını ve önümüzdeki yıllarda global bir salgına dönüşebileceği ihtarında bulundu. Hürriyet’ten Sedef Batu ise, bu yıl risk haritasına dahil edilen Türkiye’yi de etkileyen bu durumun az görülen ya da görülmeyen enfeksiyon hastalıklarını artırabileceğini söyleyen Prof. Dr. Alper Şener ile hangi bölgelerin riskli olduğunu, korunma yollarını ve alınabilecek tedbirleri konuştu.

İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları Ana Bilim Kolu’nda vazifeli Prof. Dr. Alper Şener, Türkiye’de şimdi hadise görülmediğini fakat Aedes tipinin artık ülkemizde yerleşik bir olduğunu ve bunun Türkiye’de viral hastalıklar için çok değerli bir değişim manasına geldiğini söyledi.

Peki, Chikungunya virüsü nasıl bulaşıyor?

Kendimizi nasıl koruyabiliriz?

Normal bir sivrisinek ısırığından farklı mı reaksiyon veriyor?

Chikungunya virüsüne karşı geliştirilen bir aşı var mı?

Küresel bir salgına dönüşür mü?

İşte 9 Soruda Chikungunya ateşi dosyası

Chikungunya bugün dünya genelinde yaygın olarak görülmektedir ve 119 ülkede bulaş bildirilmiştir. Hastalık birinci olarak 1950’lerde Afrika’da tanımlanmış, 2004’ten itibaren daha sık ve geniş çaplı salgınlar yaşanmıştır. Amerikakıtasında birinci mahallî olay 2013 yılında Karayipler’de tespit edilmiş ve o tarihten sonra birçok ülkede büyük salgınlar meydana gelmiştir. Afrika, Asya, Amerika, Pasifik Adaları ve Avrupa’nın kimi bölgelerinde hastalık halengörülmeye devam etmektedir.

1- Aedes Aegypti tipi sivrisineklerler öteki cinslerden farklı mı?

Prof. Dr. Alper Şener: Bu virüs aslında Afrika -Asya- Latin kökenli bir virüs. Sivrisinekler ile bulaşıyor ancak “Aedes Aegypti” ismi verilen lakin özel bir sivrisinek çeşidi. Bu cinsin özelliği bunların şu anda Türkiye ve Avrupa için istilacı olmaları. Başka sivrisineklerin tersine hem gece hem de gündüz ısırabilme özelliğine sahipler. Mahallî olanlar daha çok gece ısırırlar.

Bu tıbbın gövdesinde beyaz çizgiler var. Isırık yeri başka sivrisinek cinslerinden farklı olarak çok ağır kaşıntı ve yaraya neden oluyor. Çok sessiz ve sinsi bir biçimde gündüz de ısırması ile öteki tiplerden ayrılıyor.

Türkiye’de şimdi hadise görülmediğini lakin yaz aylarında sivrisineklere karşı tedbir alınması gerektiği vurgulayan Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Tevfik Özlü, tropikal ve subtropikal bölgelerde uzun müddettir endemik olarak görülen virüsün, artık farklı sinek tipleriyle de bulaşabildiğine dikkati çekerek, “Bu virüs sineğin ısırması ile beşere ve hayvanlara geçerek hastalık yapabiliyor. Bu virüs romatizmaya, kas ve eklem ağrılarına, ateşe, deri döküntülerine, bazen de uzun sürebilen bir enfeksiyona yol açabiliyor. Ölümcüllük oranı da çok yüksek değildir” tabirlerini kullandı.

14 ÜLKEDEN 220 BİN CHİKUNGUNYA TANISI

2- Bu virüsle enfekte olan kişi diğerlerine bulaştırabilir mi yoksa yalnızca sinek ısırığı ile mi bulaşıyor?

Prof. Dr. Alper Şener: Vektör olmadan şahıstan şahsa bulaş olmaz zira virüsün bulaşıcılık kazanma evresi sivrisinekten geçiyor. 2025 yılında şu ana kadar 14 ülkeden 220 bin Chikungunya tanısı, 80 vefat gerçekleşti. Bu yüzden Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) ve ECDC (Avrupa Hastalık Denetim Merkezi) seyahat uyarısı yayınladı. Zira hadise çalışmalarına nazaran, virüs Avrupa’ya seyahat dönüşü sivrisinek girişi ile olmuş görünüyor. Zati istilacı bir tıp olduğu için yerleştiği yerde ve bölgede öteki sivrisinek larvalarını yiyor ve kalıcı oluyor.

İKİ BÜKLÜM YAPAN VİRÜS

Chikungunya, sivrisinekler aracılığıyla bulaşan ateşli bir hastalıktır. Hastalık ismini Tanzanya’daki bir mahallî lisandan alır ve “İki büklüm yapan” manasına gelir. Bu söz, hastalık sırasında görülen şiddetli eklem ağrılarına bağlı olarak hastaların kambur bir duruş sergilemesinden gelir.

3- Chikungunya enfeksiyonu hangi klinik bulgularla ayırt edilebilir?

Prof. Dr. Alper Şener: Hastalık, yüksek ateş, kas ağrısı, kramplar, eklemlerde şişlik ve çok daha ağır tablolarda iç organ tutulumu, karaciğer bilhassa ve beyin tutulması ile mevt ile sonuçlanabiliyor. Yaygın döküntü de yapabiliyor fakat asıl özelliği insanı iki büklüm yapan ağır eklem- kas ağrısı…

Enfekte bir sivrisinek tarafından ısırıldıktan sonra belirtiler ekseriyetle 4–8 gün içinde ortaya çıkar, fakat bu müddet 2 ila 12 gün ortasında değişebilir. Hastalık çoğunlukla birdenbire başlayan yüksek ateşle başlar ve bu ateş çoklukla 2–3 gün sürer. En bariz şikâyet ise şiddetli eklem ağrısıdır; bu ağrı birtakım şahıslarda haftalar, aylar hatta nadiren yıllarca devam edebilir. Baş ağrısı, kas ağrısı, yorgunluk, bulantı ve ciltte döküntü de sık görülen başka belirtiler ortasındadır. Hastalık nadiren mevtle sonuçlanır, lakin şiddetli ağrı nedeniyle ömür kalitesini önemli halde etkileyebilir. Birçok hasta bir hafta içinde güzelleşir; lakin birtakım durumlarda göz, kalp yahut hudut sistemiyle ilgili komplikasyonlar gelişebilir.

Yenidoğanlar (doğum sırasında yahut kısa müddet sonra enfekte olanlar), 65 yaş ve üzerindeki bireyler ile hipertansiyon, diyabet yahut kalp hastalığı olan bireyler daha ağır hastalık riski taşır.

4- Teşhis koymada hangi laboratuvar teknikleri kullanılıyor?

Prof. Dr. Alper Şener: Tanısında kanda virüs taraması yapılıyor. Erken periyotta PCR testi yahut serolojik olarak bilinen antikor testi yapılıyor.

Chikungunya ateşini bilhassa Dang ateşinden ayırt etmek gerekiyor zira birbiri ile epidemiyolojik açıdan aynıözelikler gösterse de tedavileri farklı yapılıyor.

Çin’in güneyindeki Guangdong eyaletinin Foşan kentinde, sivrisinek kaynaklı chikungunya virüsü hadise sayısı son 2 haftada 4 bin 14’e çıktı. Yetkililer, Foşan kentinde hadise sayısının son 2 haftada 4 bin 14’e ulaştığını bildirdi.Dünya Sıhhat Örgütüne nazaran, sivrisinek ısırığıyla bulaşan chikungunya virüsü, ateş ve eklem ağrısına neden oluyor. Nadiren vefatla sonuçlanan chikungunya hadiselerinde hastaların tedavisi için onaylı 2 aşı bulunuyor.

KAN BEYİN BARİYERİNİ GEÇİP BEYNE YERLEŞİYOR

5- Chikungunya virüsü olağan bir sivrisinek ısırığından farklı mı tepki veriyor?

Prof. Dr. Alper Şener: Evet, çok farklı reaksiyon veriyor. Virüs bedende cilt ve damar yüzeyi hücrelerinde çoğalıyor ve kan dolanımı ile yayılıyor. 2 yaş altında ve 65 yaş üstünde kan beyin bariyerini geçiriyor, beyne yerleşiyor, o yüzden bu yaşlarda ölümcül olabiliyor. İkinci evrede fibroblast dediğimiz, bağ dokuda çoğalıyor ve kronik durum- eklem hasarı meydana geliyor. Öbür virüslerde bu türlü değişken klinik tablolar kelam konusu değil.

BEYİN TUTULUMU EN KORKULAN TABLO

6- Mevte neden olabilir mi?

Prof. Dr. Alper Şener: En korkulan tablo beyin tutulumu. Bu türlü bir tablo vefatla sonuçlanabiliyor ya da bir önemli sıhhat sorunlarına neden olabiliyor. Bu virüsün özgül viral tedavisi yok. Salgınlardaki tecrübeye bakıldığında çocuklarda %16 ölümcül seyretmiş, %40’da sekel bırakmış.

65 yaş üstünde de birebir oranlar var. Genelde dayanak tedavisi uygulanıyor. Ödem var ise steroid tedavisi, nöbetgeçiriyor ise antiepileptik, antienflamatuvar uygulanmış lakin çok cevap yok.

7- Sivrisineklerle uğraşta hangi ferdi yahut toplumsal tedbirler en tesirli oluyor?

Prof. Dr. Alper Şener: Larva periyodunda yani marttan evvel saha ilaçlaması yapılmalı

-Larva bölgeleri, bilhassa su yatakları ilaçlanmalı.

-Bu tütün etkin olduğu haziran – Eylül ortası periyotta sivrisinek ısırdığından kaçınmak gerekir.

– Sinek kovucu, cibinlik, sineklik üzere gözetici tedbirler alınmalı, saha ilaçlamaları, soğuk sisleme haftalık olarak uygulanmalı.

– Bizde ise genelde larva devrinde ilaçlama nerdeyse hiç yapılmıyor. Etkin periyotta de sıcak sisleme (mazot ile olan) yapılıyor. Bu sistem tesirli bir prosedür değil.

8. Chikungunya virüsüne karşı geliştirilen bir aşı var mı?

Prof. Dr. Alper Şener: İki aşı var. Birincisi canlı attenüe aşısı (IXCHIQ) 60 yaş üstüne yapılmıyor. 18 yaş üstüne lisanslı, salgında ve laboratuvar çalışanlarına, seyahat durumunda tek doz halinde uygulanıyor.

İkincisi virüs partikül aşısı (VIMKUNYA) 12 yaştan itibaren lisanslı bir biçimde seyahat edenlere, laboratuvarçalışanlarına ve salgın durumunda uygulanıyor.

KARADENİZ VE EGE KIYILARI İSTİLA ALTINDA

9- Türkiye Aedes Aegypi tehdidi altında mı?

Prof. Dr. Alper Şener: Ülkemiz kıyı bölümleri, Karadeniz dahil aslında istila altında diyebiliriz.

Avrupa Hastalık Tedbire ve Denetim Merkezi (ECDC) Haziran 2025’te yayınladığı son risk haritasında tüm Karadeniz ve Ege kıyıları kırmızı alanda yer alıyor.

patronlardunyasi.com