TÜSİAD YİK Başkanı Ömer Aras’a açılan soruşturma, TÜSİAD ile hükümetlerin inişli çıkışlı ilişkilerini yeniden gündeme getirdi
Burak ARTUNER
Patronlar Kulübü olarak bilinen Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği’nin (TÜSİAD) kuruluş kararı, 1970’de Beyoğlu’nda Abdullah Efendi Lokantası diye anılan tarihi Hacı Abdullah Efendi Lokantası’nda gerçekleştirilen bir toplantıda alınmıştı. Yemekte Vehbi Koç, Sakıp Sabancı, Nejat Eczacıbaşı, Feyyaz Berker ve Şahap Karatopçu vardı. Yemeğe davet edilenlerden bir kısmı gelmemişti. Kararın alınmasıyla, derneğin kuruluşu ortasında geçen bir yıllık müddette Nejat Eczacıbaşı öteki ülkelerdeki işadamı örgütlerinin tüzüklerini karşılaştırmış, bu ön hazırlıklara genç iş adamları Feyyaz Berker, Can Kıraç, Ertuğrul Soysal, Şahap Kocatopçu üzere isimler de katılmıştı. Ön hazırlıklardan sonra İstişare Kurulu Başkanlığı’nı Vehbi Koç’un üstlenmesi, derneğe bir nevi hamilik yapmasıyla TÜSİAD, 2 Nisan 1971’de 17 işadamının iştirakiyle kuruldu.
Bülent Ecevit TÜSİAD üyeleriyle. (TÜSİAD sitesinden alınmıştır.)
VEHBİ KOÇ’UN SÖZLERİ
Vehbi Koç, derneğin kuruluşuna dair görüşlerini şöyle lisana getirmişti:
“Çok sanayi kurduk, üretim yaptık. Lakin bu sefer bilimsel araştırma yapacak, kamuoyunu aydınlatacak, laf üretecek bir yapı kuruyoruz”
1974’te TÜSİAD Çalışma Raporu’nda ise derneğin savunduğu görüşler şöyle belirlenmişti:
TÜSİAD’ın ilk Yüksek İstişare Kurulu Lideri Vehbi Koç
Dernek
- Anayasamızın getirdiği ‘karma teşebbüs’ nizamının,
- Anayasamızın tanıdığı ‘temel hak ve hürriyetler’in
- Anayasamızın benimsediği ‘demokratik yönetim’in
- Anayasamıza destek olan ‘mülkiyet hakkı’nın savunucusudur.
Vehbi Koç, oğlu Rahmi Koç ve Süleyman Demirel bir temel atma merasiminde (Osmanlı’dan Günümüze Türk Finans Tarihi 2. Cilt)
“FİKİR ÜRETEN FABRİKA” VURGUSU
TÜSİAD’ın internet sitesindeki tarihçesinde de derneğin gayelerinden bahsedilirken şu sözler yer alıyor: “(…)1970’li yıllarda, periyodun çok ötesinde bir vizyon ile ve kurucuların o günkü tabiriyle ”Fikir Üreten Fabrika” kimliği ile kurulan TÜSİAD vakit içinde bir fikir kuruluşu yapısına evrilmiştir. (…) TÜSİAD ”fikri hür, vicdanı hür” teşebbüsçü üyelerin vizyonu ve yarım yüzyılda oluşturulduğu kurumsal hafıza ile, Türkiye’nin global ölçekte rekabet eden, bölgesinde ve dünyada refah toplumu olarak referans niteliği taşıyan bir ülke olması için çalışmaya, üretmeye, yatırım yapmaya, istihdam yaratmaya, daha yeterli için yarışa devam edecektir.”
ECEVİT HÜKÜMETİNİ DÜŞÜREN İLANLARIN HİKAYESİ
TÜSİAD’ın kuruluşundan itibaren birinci 9 yıl boyunca başkanlığını Tekfen Holding kurucu ortağı 2017’de vefat eden Feyyaz Berker üstlenmişti. TÜSİAD’ın birinci 10 yılı, 2009’da tıpkı vakitte derneğin genel sekreteri de olan gazeteci-yazar Güngör Aras tarafından “Fikir Üreten Fabrika” ismiyle kitaplaştırılmıştı. Bu kitabın tanıtım toplantısına şahsen Feyyaz Berker de katılmıştı. Berker’in anlatımları ve kitapta yazanlara nazaran, Ecevit hükümetini düşüren ilanlara giden süreç şöyleydi:
TÜSİAD’ın kuruluşundan itibaren 9 yıl aralıksız başkanlığını yapan Tekfen Holding kurucusu Feyyaz Berker
“Ekonominin önemli darboğaza girdiği 1977’de TÜSİAD üyeleri rahatsızlıklarını her fırsatta lisana getiriyor. Büyük şirketlerde işten çıkarmalar var. Güç ve hammadde derdi yaşanıyor.
İşadamları bürokrasinin tavrını ‘düşmanca’ buluyor. Kendilerine ‘aracı, tefeci, sömürücü’ denilmesinden rahatsızlar. Bir bakanın “Sanayiciler ayda 6 lira vergi veriyorlar” kelamı üzerine özür istiyorlar, oda liderlerinin Ecevit’le görüşmelerinden sonuç çıkmıyor. Birçok işadamının meskenine bomba atılıyor.
26 Ocak 1979’daki TÜSİAD Genel Kurulu’nda Vehbi Koç, bu gidişe dur denilmesi için üyelere yazılı beyanat tavsiyesinde bulunuyor. Odalar Birliği liderleri toplu açıklama yapıyor. TÜSİAD kurucusu İzmirli işadamı Selçuk Yaşar, gazetelere, bakanları yalanlayan şahsî ilanlar veriyor.
Ünlü Fransız işadamı Dassault’un kendi hükümetini eleştirmek için gazetelere verdiği ilanları örnek gösteren Yaşar, TÜSİAD idaresinin de ilan vermesi için teşebbüslerde bulunuyor.
Hakkında soruşturma başlatılan TÜSİAD YİK Başkanı Ömer Aras
4 İLAN YAYIMLANIYOR
Yönetimin tereddütüne karşın Manajans’ta Eli Acıman’ın başkanlığında ilan metni hazırlığı başlatılıyor. Çalışmalara Prof. Dr. Memduh Yaşa ve Prof. Dr. Emre Gönensay da katkıda bulunuyor. Ege Ernart’ın yazdığı metni görmek için TÜSİAD üyeleri 30’ar kişilik kümeler halinde Acıman‘ın ofisine gidiyorlar. Üyelerin birçok yayımlanmasını kabul ediyor.
Nejat Eczacıbaşı, İstanbul Sıkıyönetim Komutanı’ndan ‘yayımlanabilir’ onayını alıyor.
Hazırlanan 7 ilandan birincisi 13 Mayıs 1979’da yayımlanıyor. 4 milyon 628 bin lira ödenerek yalnızca 4 ilan yayımlanıyor. İlanların başlıkları şöyle: (1) Gerçekçi çıkış yolu, (2) Ulus bekliyor, (3) Yokluğu paylaşmak mı, bolluğu sağlamak mı?, (4) Refahın ve hürriyetin düşmanı: Enflasyon.”
İlanların büyük yankısı oluyor. Sanayi Odaları’nın tıpkı gün çıkan deklarasyonunda, hükümetin, hür piyasa iktisadını yok edici modeller arayışının eleştirilmesi, ilanların direkt doğruya hükümete yönelik olduğu kanısını yaratıyor.
İlanlardan yayın öncesi haberdar olan Başbakan Ecevit, gazetelerde metinleri okuyunca sert reaksiyon gösteriyor. Tıpkı periyotta iki banka hakkındaki yolsuzluk tezleriyle önemli problem yaşayan hükümet, 14 Ekim 1979’da 5 vilayette yapılan orta seçimlerde de mağlubiyet alınca istifa ediyor.”
İLK SINAMA, BERKER VE KOÇ’UN TCK UNSURLARININ KALDIRILMASINI İSTEMELERİYDİ
Öte yandan gazeteci Rıdvan Akar’ın Toplumsal Tarih Dergisi’nin Şubat 2006 sayısında yer alan yazısına nazaran, TÜSİAD Ecevit hükümetini istifaya götüren bu gücünü birinci sefer gazete ilanlarından bir yıl evvel, 1978’de sınamıştı. Akar, “TÜSİAD, siyasi iktidarla birinci sürtüşmesine, o günün kaidelerinde hayli radikal bir talep neden olmuşt. TÜSİAD Lideri Feyyaz Berker ve Yönetim Kurulu Üyesi Rahmi Koç bir açıklama yaparak, Türk Ceza Kanunu’ndaki 141, 142 ve 163’üncü unsurların kaldırılması talebinde bulundular. Soğuk Savaş şartlarında devletin ‘bekasının’ sigortası görülen bu unsurlar, tabu üzere algılanıyordu. Türkiye’de siyasi atmosferin çok gergin olduğu, iç savaş şartlarının hakim olduğu o günlerde yapılan bu acıkmaya yansılar sert oldu. “Anarşi ile uğraş için” bu ceza unsurlarına muhtaçlık duyulduğunun altı çizildi. Solun ‘tekelci burjuvazi’, milliyetçilerin ve İslamcıların ‘Batı taklitçisi’ diye suçladığı TÜSİAD’ın Başkanı Feyyaz Berker’in ve TİSK Lideri Halit Narin’in meskenine bomba kondu. Feyyaz Berker meskenine konulan bombanın fitilinin iki dakika boyunca yanması nedeniyle eşi ve çocuklarının hayatının kurtulduğunu anlattı.”
EVİNE BOMBA ATILMASINI ANLATMIŞTI
TÜSİAD’ın ilk Başkanı Berker, Aras’ın kitabının 2009’daki tanıtımında “Son yıllarda TÜSİAD başkanlığı yapmak istemeyenler çok. Sizin devrinizde sizden diğeri yürek edemedi mi, 9 yıl başkanlık yaptınız?” sorusunu şöyle yanıtlamıştı:
“O tarihte benim konutuma bomba atıldı. Kızlarım, zannediyorum aralık ayındaydı, seyahatten gelmişlerdi okuldan. Dışarıdan atıldı, o bombayı ben gördüm, perdeyi açtım. Bu türlü bir silindir, fitili var, yanıyor. Yürek edip açıp onu söndürebilirdim. Ama ardımda kızlarım, eşim o denli bir çığlık atıyor ki bana mani oldular.
Resmen o bomba patlayacak, anlaşıldı. Biz kaçtık olağan ve büyük bir bomba, içinde modüller var ve konutta her şey kırıldı. Birebir gün Vehbi Koç’un, Nejat Bey’in yazlık meskenlerine de bomba atıldı. Bu bir olay lakin ben daha önce bırakmak istedim. Zira ben bir vazifesi bir liderin çok uzun müddet yapmasına karşıyım. Hep yeni arkadaşların gelmesi lazım, her kurumda…
Başkanlığı bırakmak istedim fakat kabul edilmedi. Yarıda bırakmak istemedim, bırakırsam yazık olacak diye düşündüm, ikna oldum devam ettim.”
BMC’NİN BİRİNCİ SAHİBİ MELİH ÖZAKAT’IN AĞZINDAN KURULUŞ HİKAYESİ
Açılımı “British Motor Company” olan BMC ile Ege Sanayi, Ege Fren üzere otomotiv tesislerinin, ayrıyeten Egebank’ın da birinci sahibi ve TÜSİAD’ın birinci kurucularından olan ve 2006’da vefat eden iş insanı Melih Özakat da o günleri bir gazeteciyle röportajında şöyle anlatmıştı:
“İşçi yürüyüşleri başladı. İstanbul’da fabrikalar işgal ediliyordu. O zaman Vehbi Bey paniğe kapıldı. Hepimizi topladı. Çocuklar bir şey yapmak lazım’ dedi. Işte o vakit bu fikir doğdu. Birkaç çeşitli otellerde konuştuk, birkaç kez Koç Holding’in Fındıklı’daki ofisinde buluştuk. Ondan sonra bir karar verdik. Vehbi Bey kesinlikle bir arada olmanın, birleşmenin gerektiğini söylüyordu. Nejat ağabey de ağabey birebir görüşteydi. Böylelikle çalışmalar başladı.”
ECEVİT’TEN “İÇİMİZDEN BIÇAKLANIYORUZ” ÇIKIŞI
TÜSİAD’ın ilanlarına Başbakan Ecevit’in yansısı sert oldu. Ecevit, 13 Ocak 1979’da verdiği demeçte “Yeterli yardım ve kredi sağlama kademesine geldiğimiz bu noktada bıçaklanıyoruz. İçimizden bıçaklanıyoruz. Kendi kendimizi yabancılara haksız yere jurnal ediyoruz” dedi.
VE CÜRÜM DUYURUSU
Ecevit, bu açıklamasından bir gün sonra TÜSİAD ilanlarıyla ilgili olarak savcılığa cürüm duyurusunda bulundu ve “Bu devlet, işadamlarının muhtırasıyla hükümet kurmaz, bu memlekette lakin halkın dediği olur” açıklaması yaptı.
Akar’ın aktardığına nazaran Ecevit, yıllar sonra “Karaoğlan Belgeseli” için yaptıkları görüşmede TÜSIAD ilanlarıyla ilgili şunları söyledi:
“Bir sefer, iş dünyasında büyük çoğunluk toplu kontrat grev haklarının gerçekleşmesine katkıda bulunduğum için bana kuşku ile bakardı, hepsi değil lakin çoklukla kuşku ile bakılırdı. TÜSİAD bildirisi çok ağır tehditler taşıyan bir bildiri idi. Rejim açısından bunun bir tehlike yarattığını düşünüyordum. Ben yolda, Bandırma veya Balıkesir olabilir, parti otobüsünde duydum bu bildirimi. Buna sert reaksiyon gösterdim. Dediğim üzere bana ve demokratik sol harekete kuşku ile bakan geniş bir kesim vardı yüksek iş etraflarında. Onların bu halde hükümeti tehdit edici siyasal bir davranış içine girmelerinin yol olması durumunda Türkiye’nin demokrasi açısından kasvetler çekeceğini düşünmüştüm. Onun için ona karşı sert reaksiyon göstermiştim.”
SAKIP SABANCI’NIN ‘ÇİLE’ SÖZLERİ
TÜSİAD yöneticilerine nazaran ise ilanlar muhakkak Ecevit hükümetini devirmeye dönük bir “operasyon değildi. Bilakis iktisatta yapılması gerekenler vurgulanmıştı. Yani Ecevit’in iktisat siyasetlerine karşı değil, iktisat siyasetsizliğe karşı yapılmış ve Cumhuriyet tarihinin en değerli kamuoyu çıkışlarından bir tanesiydi. Ancak TÜSİAD’ın kurucularından Sakıp Sabancı, ilanlardan yalnızca 3 hafta sonra basına yaptığı açıklamada iş dünyasının tercihini açıkça söz ediyordu: “Sorunları çözecek hükümetler çıkaracağız. Zahmetimizin dolmasını bekliyoruz.”
Sabancı’nın lisana getirdiği iş dünyasının sıkıntısı, 14 Ekim Senato üçte bir yenileme seçimleri sonrası doldu. Seçimi Adalet Partisi kazandı. Ecevit hükümeti de istifa etti.
Soldan sağa Sakıp Sabancı, Vehbi Koç, Nejat Eczacıbaşı, Feyyaz Berker. (TÜSİAD sitesinden alınmıştır)
REKTÖR AŞKIN GERGİNLİĞİ
TÜSİAD, AK Parti ile Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörü Yücel Aşkın’ın tutuklanması münasebetiyle gerginlik yaşamıştı. Bu gerginlikte tarihte tahminen birinci kere Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu’nun (DİSK) “Gerekirse TÜSİAD’a takviye için sokağa çıkarız” dayanağı çok konuşulmuştu.
patronlardunyasi.com
