İkinci Abdülhamid Selanik’e sürgüne gönderilirken, içinde mücevher ve para olan bavulu kimliği belirsiz bir kişi tarafından çalınmıştı

Burak ARTUNER

Osmanlı Devleti’ni 33 yıl boyunca yöneten 2. Abdülhamid, 1908’de İttihat ve Terakki’nin baskısına daha fazla dayanamayarak 2. Meşrutiyet’i ilan etmek zorunda kalmıştı. 2. Meşrutiyet’in birinci iki haftası tam bir karışıklık içinde geçti. İnkilâbı yapanlar, ortaya çıkıp, idareyi ele almaktan kaçındılar. Abdülhamid’i devirmek yolundaki teşebbüslerini amaca götüremeyeceklerini, bunun için gerektiği halde hazır olmadıklarını anladılar. İttihat-ı Terakki’nin bu halini gören Abdülhamid cesaretlendi ve Kanuniesasi’nin yine yürürlüğe konmasını kabulde tez ettiğini düşünerek, millete verilen hakların bir kısmını çabucak geri almak için adımlar attı. Gazeteler ve halkın buna yansısı sert oldu. Taraflar bir ip üstündeki cambaz üzere iktidar savaşı vermeye başlarken, eski Sadrazam Kâmil Paşa’nın yeni hükümeti oluşturmasıyla Abdülhamid bu güce boyun eğmek zorunda kaldı.

Ancak bir mühlet sonra başlarında Derviş Vahdeti’nin bulunduğu bir küme , durumlarından şikayetçi olan alaylı subaylar ve askerleri de yanlarına alarak İstanbul’da 31 Mart 1325’te isyan başlattılar. Tarihe 31 Mart Ayaklanması olarak geçen bu isyanın günümüz takvimine nazaran tarihi 13 Nisan 1909’dur. İsyan, Selanik’ten gelen Hareket Ordusu tarafından kanlı bir halde bastırıldı. Genç hükümet isyanın gerisinde Abdülhamid’in bulunduğunu düşünüyordu. Bunun için Abdülhamid’in tahttan indirilmesi için çalışmalara sürat verildi.

Abdülhamid bir cuma selamlığından çıkıyor

26 Nisan’da Hareket Ordusu’nun padişahın oturduğu Yıldız Sarayı’nı kuşatmış kuvvetleri saraya girerken, Sadrazam Tevfik Paşa da Padişah ile görüşmek için saraya geldi. Padişah, Tevfik Paşa’ya memleketin durumundan büyük keder duyduğundan bahsettikten sonra, “Ben saltanattan çekilmiş olacağım. Lakin bu otuz bir hadisesini bana yüklüyorlar, bunu hiçbir biçimde kabul edememem. Ve mesuliyetinin ve lekesinin benim üstümde kalmasına razı olamam. Bir komite mu yoksa Şanlı Divan mı oluşturulur. Kısacası ne suretle olursa olsun soruşturma açılsın. Bunu yapanlar ortaya çıkarılsın. Bu kaidelerde ben tahttan feragat ederim” dedi.

Ertesi gün yani 27 Nisan’da Meclis-i Mebusan ile Ayan Meclisi, sabah sekizde Sultanahmet’teki meclis binasında fevkalâde olarak toplandı.

Gazi Ahmet Muhtar Paşa, çabucak alınacak bir fetvayla, Hareket Ordusu’nun muhafazası altında bulunan Veliaht Reşad Efendi’nin tahta oturtulması gerektiğini söyledi. Teklifin alkışlar eşliğinde kabul edilirken, 33 yıllık saltanat fiilen bittiği üzere hukuken de bitiyor ve yeni bir periyot başlıyordu. Bu sırada Ayan Meclisi’nden eski Zaptiye Nazırı Sami Paşa, farklı bir teklifte bulundu. İstanbul’un fatinin Sultan Mehmed olduğunu hatırlattıktan sonra, İstanbul’un irtica ayaklanmasından kurtarılmasının da uğurlu bir fetih sayılabileceğini, bu nedenle yeni padişahın 5. Mehmed olarak tahta çıkmasını önerdi. Bu teklif de alkışlarla kabul edildikten sonra, “Yaşasın Sultan Mehmet Han-ı Hâmis” duası daima bir ağızdan söylendi.

Bir müddet sonra Abdülhamid’e kararı bildirmek üzere bir Meclis heyeti saraya geldi. Bu heyette, Meclisi Ayan azasından ve Yaveran-ı şehriyariden Bahriye Feriki Arif Hikmet Paşa, Meclisi Ayan azasından Ermeni Katolik cemaatinden Aram efendi, Meclisi Mebusan azasından Draç mebusu Jandarma Livası Esat Paşa, Selanik mebusu Musevi cemaatinden Emanuel Karasu Efendi bulunuyordu. İstanbul’un asayişinden mesul Jandarma Miralayı Galip de bunlarla birlikte Padişah’ın bulunduğu salona girdi.

Heyetten Esat Paşa, “Biz Meclis-i Mebusan tarafından geldik. Fetvayı şerif var. Millet seni hal’etti. Lakin hayatınız emindir” dedi. Padişah, bunun üzerine 31 Mart ayaklanmasını kastederek, “Bu işi ben yapmadım. Sebep olanları millet arasın bulsun. Ben milletimin yeterliliği için çok çalıştım. Hepsi mahvoldu. Hepsinin üstüne sünger çekildi. Bahtım bu türlü imiş. Müsebbiplerini varsın millet bulsun. Yalnız bir ricam var. O da hayatımın Çırağan Sarayı’nda koruma edilmesidir. Ben orada hasta biraderimi bu denli sene koruma ettim. Yarın çoluk çocuğumla birlikte ‘oraya giderim. Aslında ben yorulmuş idim. Hiçbir şey istemem ve hiç bir şeye karışmam. Milletten bunu rica ederim” dedi.

YENİ PADİŞAH TAHTA OTURDU

Heyettekiler Abdülhamid’in bu isteğinden Meclis’i haberdar edeceklerini söyleyerek gittiler. Abdülhamid, heyet ayrıldıktan sonra başkâtibine de, “Ben Çırağan Sarayı’nda ikamet etmeyi istek ediyorum. Bunu artık gelen heyete de söyledim ve eşyalarımı da hazırlıyorum. Yarın sabah erkenden oraya naklederim. Son bir hizmet olmak üzere artık git, sadrazam Tevfik Paşa’yı gör. Bu işe bir karar versinler, yanıtını bekliyorum” emrini verdi.

Aynı saatlerde bir öbür heyet de Dolmabahçe Sarayı’na giderek Reşat efendiye padişah ilân edildiğini duyurmuştu. 5. Mehmet saraydan bir istimbotla Sirkeci’ye getirildi ve buradan otomobil ile Beyazıt’a götürüldü. Harbiye Nezaretinde resmi tahta çıkış merasimi tertip edildi. 101 pare top atıldıktan sonra Tevfik Paşa kabinesinin bir mühlet daha misyon başında kalması da kararlaştırıldı. Padişahın Çırağan Sarayı’nda kalma isteği ise kabul görmemiş, Ordu, kendisini Selânik’e götürme kararı almıştı.

Akşama hakikat, Hareket Ordusunun birinci kumandanı Hüseyin Hüsnü Paşa, Miralay Galip Bey ve kurmay binbaşı Alî Fethi Bey Yıldız’a geldiler ve Abdülhamid’e Selanik’e götürüleceğini söylediler. Devrik padişah Çırağan’da kalmak için direndi, başkâtibini yanına gönderdiği Miralay Galip Bey, Abdülhamid’in de duyacağı bir sesle, “Koskoca ulu bir ordu sizin hayatınızı temin ediyor. Bu mevzudaki karar katidir. Askerin kararı böyledir. Sizin hayat ve rahatınızı ordu temin etmiştir. Bundan büyük bir teminat vermek ve bu karardan geri dönmek mümkün değildir. Ama bu teminatı İstanbul’da kalırsanız veremiyoruz. Mesuliyet kabul edemeyiz” diye kesin bir ret karşılığı verdi. Yüzlerce asker Harem kapısı önünde toplanmış beklerken subaylar, biraz da Abdülhamid’e endişe salmak için Ali Cevat Bey’e: “Asker olağanüstü rahatsız bir halde, bunların zaptı mümkün olmayabilir. Biz hiçbir mesuliyet kabul etmeyiz” dediler. Başkâtip Ali Cevat Bey, perişan halde Abdülhamid’in yanına döndü ve “Velinimetim efendim, bizi burada bırakmayacaklar. Bunun ihtimalini göremiyorum. Allah göstermesin, şayet bunların bir suiniyetleri var ise, sizi Selânik’e götürmeye ne hacet. Burada artık icra edebilirler. Bilemem ancak şayet ısrar edilecek olursa güzel bir sonuç vermeyecek zannediyorum. Zira mesuliyeti üzerinden atmış olmak için askeri zabt edemedik diyecekler” dedi.

PADİŞAHIN SERVETİ ÜZERİNE PAZARLIKLAR

O gece Hareket Ordusu kumandanlarından Ferik Hüsnü Paşa da maiyetinde bir kısım subaylar bulunduğu halde Yıldız Sarayı’na gelerek hükümdara özel trenle Selanik’e gönderileceğini söyledi. Abdülhamid tekrar hayatı hakkındaki telaşını lisana getirince, Hüsnü Paşa, hayatının emniyette olup hiçbir suretle tecavüz ve taarruza gaye olmayacağını 2. ve 3. Orduların hayatını korumak korusunda teminatta bulunduğunu ve Selanik’te ikamet edeceği garantisini verdi.

Hüsnü Paşa, Padişah’a, “Eğer tereddüt ediyorsanız, birlikte otomobile binelim, elinize bir silah vereyim, bir tecavüz olursa beni öldürün” dedikten sonra “Vallahi ve Billahi ve Tallahi” diye yemin etti. Hüsnü Paşa, Abdülhamid’i ikna etmek için Kuran’ı Kerim-i getirip ona da el basarak yemin etmek istediğini söyledi, lakin Padişah, “Gerek yok” diyerek bunu istemedi.

Bunun üzerine kıymette ağır birtakım eşya ile mücevheratını alan Abdülhamid, bir kısım maiyeti ve bayanlarıyla ve özel bir trenle Selanik’e götürüldü.

Abdülhamid’in Selanik’e gönderilmesinden çabucak sonra serveti ile ilgili bir pazarlık başladı. Hükümet, bu servetin hazineye bölümü konusunda karar aldı ve bunun için hızla teşebbüslere girişti.

Bilinen, Abdülhamid’in “şahsi serveti” olarak kimi Avrupa bankalarında altın ve tahvilatları bulunduğuydu. Yalnız bu paraların alınabilmesi için Abdülhamid’in imzasına gerek vardı. Bu sebeple, bankalara hitaben yazılan mektuplar, İstanbul’dan III. Ordu Kumandan Vekili Ferik Mehmet Hamdi Paşa’ya gönderildi. O da bunları, Abdülhamid’in şahsi muhafızı Kurmay Binbaşı Ali Fethi (Okyar) Bey’e yolladı.

Abdülhamid mektupları okuduktan sonra, “şahsi serveti”nin bu halde elinden çıkmasına karşı birtakım tekliflerde bulundu ve Ali Fethi Bey’den bir taahhütname istedi. Devrik Padişah’ın teklifleri şöyleydi:

“Oturmakta olduğu Alatini Köşkü’nün ya hükümet hesabına yahut bankalardan alınacak parasına karşılık kendi hesabına satın alınması, evlat ve geçindirmek zorunda olduğu kimselerin refah içinde yaşamaları için gerekecek maaşlarının karşılanması, kendisi üzere dışarı çıkmalarına müsaade verilmeyen maiyetindeki insanlara şahsi hürriyetlerinin verilmesi, kendisine huzur ve refah içinde yaşaması için kâfi tahsisatın verilmesi, hayatının emniyet ve kefalet altına alınması.”

Abdülhamid’in Selanik’te sürgüne yollandığı Alatini Köşkü

Ali Fethi Bey, Abdülhamid’in istediği taahhütnameyi mektubun kendisine ulaştığı 16 Mayıs’tan bir gün sonra yani 17 Mayıs’ta kendisine verdi.

Abdülhamid’in Osmanlı Bankası’ndaki nakit 13 bin 700 küsur Osmanlı altını, Deutsche Bank’ta 14 çanta içinde 16 bin 493 Anadolu Şimendifer tahvili, 98 bin “Bonne de Jouis-sance”, 3 bin Selanik limanı his-se senedi; Krediliyone’de de 52 bin 443 Osmanlı altınından oluşuyordu. Lakin Abdülhamid istenen imzaları çabucak vermek istemeyerek, Ali Fethi Bey’in taahhütnamesini kâfi bulmadığını bildirdi. 5 Temmuz’da “Devlet, Millet, Mebusan ve Askere hitaben arzuhalimdir” başlıklı bir dilekçe hazırlayarak, bunu Mahmut Şevket Paşa’ya göndererek yeni garantiler istedi.

Ayrıca dilekçede, yıllar uzunluğu takip ettiği siyaseti savunduktan diğer Çırağan Sarayı’nda hapsettirdiği kardeşi Sultan Murat’a güzel baktığını anlatıp, kendisine de yardımlarda bulunulmasını talep etti. Devrik Padişah’ın, mevt dehşetinden besbelli izler de taşıyan dilekçesinin kıymetli noktaları şöyleydi:

“İyi ve berbat, ama âlâ niyetle 34 yıl vallahi ve billahi geceli gündüzlü devlet ve millete hizmet ettim. Şeyhülislâm efendi vasıtasıyla ettiğim yemine ters hal ve harekette bulunmadım. Meşrutiyet aleyhinde nüfuzumu kullanmadım. İstanbul’daki asker hadisesinde vallahi bilgim yoktur. İste buralarını yeminle temin ederim. Biraderim merhum Sultan Murat hazretleri 26 yıl daha yaşayıp yanında birçok harem ağaları ve merhum Hayrettin Paşa’ya hizmet etmiş olan Server Ağa ve gereği kadar hizmetçi vesaire bulunduruldu. Hazine-i Hassa (hususî hazine) ve mutfaktan her türlü yiyecek ve içecek ve öbür eşyalar kendileri için temin edildi ve istirahatleri için her türlü vasıtalar tedarik edildi. Rus askeri, şimdi Ayastafanos’ta bulunduğu bir sırada Ali Suavi Vak’ası meydana gelmesiyle ismi geçen zatı çabucak yanıma alıp ortalığın sakinleşmesiyle oturdukları yere gönderip ölünceye kadar emniyet içinde koruma edilmelerinde ne derece uğraş ve dikkat edildiği ve ailelerinin, ailemin geçimi ile müsavi bir biçimde faydalandığı ve hasta ve vücutça malûl oldukları halde çok süre her türlü isteğini yerine getirmek suretiyle yaşadıkları meydanda ve son olarak ölümlerinin ne yolda olduğu dahi özel hekimi İstek Paşa’nın raporuyla aşikardır.

Ölümlerinden sonra aileleri ferilerine kendi çocuklarım üzere bakarak huzur ve rahatlarının temini konusunda zerre kadar ihmal vuku bulmadı. Hatta ismi geçen zatın (Sultan Murat) hanımı, başkadınefendinin, yönetimci ve dindar olup ismi geçen Server Ağa vasıtasıyla ailemle bir arada maaş aldıkça memnuniyetini bildiren teşekkür mektupları hâlâ saraydaki evrakım ortasında mevcuttur. Oğulları Selahattin efendinin, aleyhimde bulunacağına inanmam, yalnız bir isnattan ibarettir.”

Sultan Abdülhamid iktidarının son vaktinde L’ıllustration mecmuasının kapağında

Abdülhamid, Sultan Murat ile ailesine çok âlâ baktığı konusundaki argümanlarını böylelikle sıraladıktan sonra kendi halinden bahsediyordu:

“Bulunduğum felaketli hal şu biçimde hülâsa olunur: Ailemin ve çocuklarımın çokluğundan İstanbul’da bulunan çocuklarımdan Nurettin efendi kendi annesiyle öbür ihtiyar bayanlardan meydana gelmiş bir aile efradı bugün bir lokma ekmeğe muhtaç bir haldedir. Maaşım şimdilik burayı yönetim etmeye yetiyorsa da İstan-bul’dakilere yardım edecek ve onları besleyecek bir derecede değildir. Bununla bir arada zaruret sebeplerinin ortadan kaldırılmasını devlet ve milletin nazarı dikkate alacağına emininim. Zira servet ve eşyam raptedildi. Perişan ve merhamete lâyık bir haldeyim.”

Abdülhamid, mektubuna şöyle devam ediyordu: “Basit teferruattan yegâne niyet şunlardır: Birinci evvel: Kendimin, ailemin ve çocuklarımın hayatını her türlü taarruz ve tecavüzden korunacağı hakkında evvelce verilen vaadler ve taahhütler, Ayan, mebusan, devlet ve asker tarafından teminat ve karar altına alınsın. Bu karar da açık ibare ile resmi biçimde yazı ile bildirilsin. İkinci olarak: ikamet etmekte olduğum Alatini köşkü namıma satın alınarak hayatım boyunca oturmak üzere tahsis olunsun. Üçüncü olarak: Hizmetimde bulunanların şahsi hürriyetlerinin verilmesi devasına bakılsın. İşte temennilerim bu üç şeyden ibarettir. Zira hayatta emniyetsizlik, insan için her an bir ölümdür. Hayat ise kutsaldır. Hayattan emin olmamak üzere felâket olmaz. Bundan ötürü zikredilen üç koşul yerine getirildiği takdirde her ne formda dilek eder ve kimin huzurunda icabederse bankadaki alacağımın teslimine dair olan evrakın takrir ve imzasına hazırım. Servetimin asker için koruma edildiğini birebir hakikat olmak üzere beyan edebilirim. Mevcut servetimin, keşke daha çok olsaydı hepsini askere vermeye muvafakat erdemine nâiliyet temennisinden kendimi alamamaktayım. Cenabı Hakka yemin ederim ki bu fâni dünyada yegâne niyetim, yalnız devlet ve millete duacı olarak emniyetle, sayılı nefeslerimin, bulunduğum mevkide ta-mamlanmasıdır. Asla diğer fikrim yoktur. İstek olunacak biçimde teminat vermeye hazırım. Bundan ötürü bu dilekçemin Millet Meclisi’nde okunmasıyla bu büyük millet ve meşrutiyet devletinin meydanda olan haşmet ve âtıfetine nisbetle ehemmiyetsiz olan bu dileklerin kabulünü rica ederim.”

“HAYATINA OSMANLI ORDUSU KEFİLDİR”

Abdülhamid’in dilekçesine çok sonlanan Mahmud Şevket Paşa, bununla ilgili olarak 8 Temmuz’da III. Ordu kumandanlığına bir şifre telgraf çektirdi. Hareket Ordusu kumandanı özetle şöyle dedi:

“Geçenlerde sabık padişah, parasını (2. ve 3. Ordulara devretmeyi ve ordunun onur ve namusuna iltica eylemeyi kabul etmişti. Artık ise öbür kaideler ileri sürerek mazeretler arıyor. Onun hayatına Osmanlı ordusu kefildir. Ordunun bu kefaleti var iken “büyük kuvve-i teşriiyeden ibaret olan Meclis-i Ayan ve Mebusanın” kefaleti talep olunuyor ve “kendilerinin Osmanlı ordusunun korumasında bulundukları” hatırlanmıyor. Osmanlı ordusu hayatlarına kefil iken diğer taahhüd talebinde bulunmasının ordunun namus ve şeref-i askerisini zedeleyeceği ve “her sene değişmekte olan Meclis-i Ayan ve Mebusan reisleri tarafından bu bapta verilecek” taahhüt evrakının gerçek bir değer ve ehemmiyeti olmayacağı hatırdan çıkarılıyor. Bu halin, ordu zabitanınca duyulduğu takdirde husule getireceği makûs etkilerin dereceleri takdir olunmalıdır. Burası da ol veçhile bilinmelidir ki, kendilerinin vefatı halinde bankalar mevduatının hükümetçe elde edilmesi kolay olacaktır.”

Yani Mahmud Şevket Paşa, Padişah’ı vefatla tehdit ediyordu.

Zonaro’nun Mahmud Şevket Paşa tablosu

SERVETİNİ ORDULARA BIRAKTI

Mahmut Şevket Paşa bu telgrafının Abdülhamid’e okunmasını istedi ve Almanya’dan gelen banka memurlarının uzun vakittir beklediklerini, daha fazla bekleyemeyeceklerini de ekleyerek düşük padişahtan katî yanıt alınmasını emretti. Ama bu tehdit dolu telgraf gönderildikten bir gün sonra Hareket Ordusu kumandanlığı, III. Ordu kumandanlığına, bu kere tehditleri bir yana bırakarak, yeni bir şifre yollayarak ve böylelikle Abdülhamid’i tatmin etmek gereğini hissetti.

Bunda da şöyle denilmişti: “Hakan-ı Sabık tarafından Meclisi Mebusan ile orduya hitaben yazılıp posta ile gönderilen arzuhalin göz önüne alınacağı ve ölene dek hayatının ordunun kefaletinde taht-ı temine alınacağı ve ömrü boyunca Selanik’te bırakılıp İstanbul’a nakledilmeyeceği beyan ve ikametleri için Alatini köşkünün onun ismine satın alınması kararlaştırıldığından bu kerre Deutsche Bank’tan alınacak paradan satın alma muamelesinin tamamlanması rica olunur.”

Bundan sonra Abdülhamid ısrar etmedi. 17 Temmuz tarihi ile ve kendi el yazısı ile verdiği bir yazıda “kendisini hal ve ama hayatını tekeffül eden III. ve II. Orduların olağanüstü masraflarına sarf edilmek üzere” servetini bu ordulara bıraktığını beyan etti.

İstanbul gazetelerinde 1 Haziran’da çıkan bir haberde padişahın nakit servetinin bir milyon seksen bin Türk lirası olduğu yazıldı.

Yıldız sarayında yapılan aramalar sırasında Abdülhamid ile bayanlarına ilişkin bir ölçü mücevherata da el kondu. Bunlar daha sonra Fransa’da satışa sunuldu.

ELİNDEKİ İÇİ MÜCEVHER VE PARA DOLU ÇANTAYI KİM ALDI?

Abdülhamid, 27 Nisan gecesi Selânik’e giderken mücevherlerinin bir kısmını yanında götürüyordu. Yalnız o gece saraydan çıkılıp otomobile binileceği sırada yanındaki bayan efendilerden birisinin elindeki mücevher, para ve senet dolu bavul telâş esnasında kaybolur. Abdülhamid bu bavulu yıllarca unutmadı. 1911 yılında Sultan Reşat, Rumeli gezisi sırasında Selanik’te iken Mabeyn kâtiplerinden Halit Ziya (Uşaklıgil) Bey’i hatır sormak için Alatini köşküne yollar.

Abdülhamid ona der ki: “Biz Yıldız’dan çıkarken benimle bir arada buraya gelen bayan efendinin bir çantası vardı. Bu çantanın içinde mücevherler, nakit para ve esham vardı. Mecmuu önemli bir ölçüye baliğ olan değerli şeyler… O gece karışıklıklık içinde otomobile binerken bayan efendi bu çantayı orada hazır bulunanlardan birine bırakmış, çabucak alınmak üzere… Ama telâşla çanta geri alınmadan otomobiller yola düzülmüş ve çanta o adamda kalmış. Onu almış olan kimdi? Çantadakiler ne oldu? O vakitten bugüne kadar yapılan müracaatlardan ve teşebbüslerden bir sonuç alınamadı. Tahkikat daha fazla derinleştirilirse tahminen bir sonuç hasıl olur. Çantanın bu suretle kayba uğraması çok üzülünecek bir hadisedir.”

Halit Ziya Bey “Saray ve Ötesi” isimli yapıtının 254 ve 255. sayfalarında bu konuşmayı naklettikten sonra şunu ekler:

“Bu çanta öyküsü herkesçe malumdu. Uzun uzun bütün zihinleri işgal eden bu problem bugün hâlâ bir muamma olmaktan kurtulamamıştır. Çantayı kim aldı ise onu ne yaptı? Bu da kendisinin bileceği bir iştir, elbette…”

patronlardunyasi.com