İstanbullu kadınlar, 217 yıl önce , pahalılıktan et yemeyi unuttukları, ciğeri bile alamadıkları gerekçesiyle sıra dışı bir eylem yapmışlardı

Burak ARTUNER

Geçtiğimiz hafta 8 Mart Dünya Bayanlar Günü’nü kutladık. Tarih boyunca pek çok kahra göğüs geren bayanlarımız, tarihimizdeki birinci pahalılık hareketlerinden birine de imza atmıştı. Padişah Dördüncü Mustafa dönemi, Osmanlı İmparatorluğu ve imparatorluk sonları içinde yaşayan halkın en kuvvetli vakitlerinden biriydi. Üçüncü Selim’in on sekiz yıl, bir ay, yirmi iki gün süren hükümdarlığı “Kabakçı Mustafa isyanı” ayaklanması sonrası 29 Mayıs 1807’de sona ermiş, birebir gün yeğeni Dördüncü Mustafa tahta geçmişti.

Osmanlı Padişahı 4. Mustafa.

İSYANCILARI KRİTİK MİSYONLARA ATADI, YENİLİKLERİ KALDIRDI

Yeni padişah bir gün sonra isyancı Kabakçı Mustafa’yı Yeniçeri Ocağı’nın ileri ve beğenilen memuriyetlerinden turnacıbaşılık vazifesine atamıştı. Yeniden Kabakçı Mustafa ile bir arada isyanın önde gelenlerinden Arnavut Ali, Bayburtlu Süleyman üzere isimleri de kıymetli ve kritik misyonlara getirmişti. Yeni padişah Dördüncü Mustafa, Üçüncü Selim’in yeni nizam namına kurduğu pek çok kurumun kaldırılmasına da karar verdi. Nizam-ı Cedid ordusu da bunlardan biriydi. Üçüncü Selim’e sadakat gösterenlerin paraları, mücevherleri, eşyaları, meskenleri ve yalıları da yeni padişahın desteklediği yeni Sadrazam Musa Paşa ve adamları tarafından paylaşıldı. Başşehir bu iç karışıklıklarla meşgulken, Rusya’yla aylardan beri devam eden savaştan makûs haberler geliyordu. Donanma, Bozcaada önünde Rus donanmasına mağlup oluyor karadaki savaşta da bir türlü sonuca varılamıyor, yenilgi haberleri payitahta ulaşıyordu. İstanbul’da da sistem gün geçtikçe bozulmaktaydı. Kelam vermiş olmalarına karşın yeniçeriler her işe burunlarını sokuyorlardı. Yeni padişahla cüret bulan ve ödüllendirilen zorbalar sokakta kızlara, bayanlara tecavüze kalkışıyor, meskenler gündüz vakti soyuluyor, haraç alıp milletin malına çökme olayları artıyordu. Hatta zorbalar o denli azıttılar ki, işi saray kapısındaki bostancılara tecavüz etmeye kadar götürdüler.

Yağmalarla servet sahibi olan Musa Paşa, yaklaşan tehlikeleri sezip rahatsızlığını sürerek sadaret kaymakamlığından istifa edip, Bursa’ya çekildi. Yerine 27 Haziran 1807’de Çavuşbaşı Şehsuvarzâde Hamdullah Paşa tayin edildi.

İstanbul’da bir bayana satış yapan ciğerci esnafı.

HAZİNEYİ BOŞALTTILAR

Devletin mali istikrarı de bozulmuş, iktisat üzücü bir durumdaydı. Bir evvelki padişah Üçüncü Selim’in acil durumlar için hazinede ihtiyatta tuttuğu 20 bin altın bile harcanmış, hazine boşalmış ve halk pahalılığın pençesinde kıvranıp duruyordu. Konutlara o vakitlerin en ucuz yiyeceği olan ciğeri bile girmez olmuş, tüm önlemlere karşın ekmek artırımının da önüne geçilemiyordu.

O periyodun tarihini yazan Georg Oğulukyan’ın “Georg Oğulukyan’ın Ruznamesi- 1806-1810 İsyanları- III. SELİM, IV. MUSTAFA, II. MAHMUD VE ALEMDAR MUSTAFA PAŞA” isimli yapıtında bir ekonomik meşakkatlerin canından bezdirdiği İstanbul bayanlarının, 13 Mayıs 1808 Cuma günü gerçekleştirdikleri hareketi de aktarır.

Üçüncü Selim’in kurduğu Nizam-ı Cedid Ordusu, Kabakçı Mustafa isyanı sonrası lağvedildi.

KADIYI MÜKELLEF SOFRADA YAKALADILAR

Buna nazaran, ellerinde kokmuş ciğerleri geçirdikleri sırıklarla sokaklara döküldüler. Gitgide kalabalıklaşan bayan kümesi İstanbul Kadısı’nın konağını basıp, kendisi lüks içinde yaşayan kadıyı “Papaz herif! Sen bu türlü mükellef yemekler yerken biz açlıktan ölüyor, bir ciğeri 25 paraya yiyoruz’’ diyerek bayanın üzerine yürüdüler. Kadı Efendi sofrayı bırakıp harem dairesine kaçmak zorunda kaldı ve bayanların elinden zahmetle kurtuldu.

İstanbul’da 1808’deki pahalılık ve ciğerli protestonun anlatıldığı Georg Oğulukyan’ın Ruznamesi.

PADİŞAHIN YOLUNU KESTİLER

Kadınlar aksiyonlarını sürdürmekte kararlıydı. Bayezid Camii’ne cuma namazına gitmiş olan vaktin hükümdarı Sultan Dördünce Mustafa’nın yolunu kestiler, ucundan kokmuş ciğer ve işkembe kesimleri sarkan sırıklarını padişaha gerçek sallayıp ‘‘Uyan sultamın, uyan!.. Pahalılığa dayanamıyoruz. Et yemeyi unuttuk. Açız, ciğer bile alamıyoruz!’’ diye seslendiler.

YOKSULLUK, OSMANLI YIKILANA KADAR SÜRDÜ

Padişahın etrafındaki muhafızlar bile bayanların bu protestosu nedeniyle ne yapacaklarını bilemediler, eli sopalı bayanlara yönelik bir müdahalede bulunamadılar.

Öfkeli bayanlar topluluğu bir müddet sonra dağıldı, Dördüncü Mustafa sarayına, bayanlar da konutlarına döndüler. Bu aksiyondan sonra Dördüncü Mustafa’nın bir süre bayanların sokağa çıkmasını yasakladığı da söylenir fakat buna dair elimizde bir doküman yoktur. Bu aksiyon ve sonrasında alınan tedbirlere karşın dertler bir türlü hafiflemedi ve İstanbul’da, Anadolu’da yoksulluk gitgide derinleşti ve neredeyse Osmanlı devletinin çöküşüne kadar da bu türlü sürüp gitti.

patronlardunyasi.com