103 yıl önce mebus Mehmed Salih Efendi’nin Meclis’e sunduğu ‘Erkekleri zorla evlendirme’ tasarısında yer alan ‘cazip teşvikler’ çok tartışılmıştı
Burak ARTUNER
Bu haftanın konuşulan haberlerinden biri, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı 2024 yılı evlilik bilgileriydi. Datalara nazaran, evlenme çağındaki hiç evlenmemiş birey sayısı 19 milyon 485 bin 977’ye ulaşmıştı. Bu haber bana, 1922’de Erzurum Mebusu Mehmed Salih Efendi’nin “Mecburi İzdivaç ve Taaddüt-ü Zevcat” hakkındaki kanun teklifini hatırlattı.
Kanun teklifi, 4 Şubat 1922’de BMM (Büyük Millet Meclisi) genel heyetinde okunmuştu. Teklif, “Ret!” sesleri ortasında Layiha kuruluna havale edilmiş, 6 Mart 1922’de incelenmeye kıymet bulunup Sıhhiye ve Şeriye komitelerine yollanmıştı. 24 Şubat 1925’te Şeriye Encümeni’nin mazbatası BMM Başkanlığı’na gelmiş ve öncelikli olarak görüşülmesine karar verilip gündeme alınmıştı. BMM’nin 16 Nisan günü dağılması nedeniyle görüşme gerçekleşmemiş, ikinci (dönem) Meclis’te ise gündeme gelememiş yani “kadük” kalmıştı.
20 Mart 1923’te Vakit gazetesinde S.R. müstear ismini kullanan bir müellifin “Salih Efendi ile Mülakat” başlıklı yazısı yer almıştı. Burada, önerge sahibi Mehmed Salih Efendi, yasa teklifinin içeriğini anlatmıştı. Günümüz Türkçesiyle özetlersek; Mehmet Salih Efendi’nin birinci münasebeti “Sağlık önlemi”ydi.
Erzurum mebusu Mehmed Salih Efendi (1872-1954)
Salih Efendi, “Fuhuş ve sefahatten ileri gelen frengiye de, fikir ve sefaletten ileri gelen vereme de en âlâ devanın, evliliği teşvik etmek” olduğunu belirtiyordu. Ayrıyeten teklifinde, “ilelebed hür yaşamak isteyen milletlerin” nüfusunu artırması gerektiğini de özellikle vurgulanıyordu.
EVLENECEKLERE TEŞVİK PAKETİNDE NELER VARDI?
Salih Efendi’nin 17 unsurluk teklifindeki teşvik unsurlarından kimileri günümüz Türkçesiyle içerikleri şöyleydi:
* 18-25 yaşları ortasındaki istekli devrinde evlenen erkeklere (5 yıl yerine 3,5 yıl askerlik müddeti, çiftçilere yüz elliden üç yüz dönüme kadar parasız toprak, zanaat ve ticaretle uğraşanlara elliden yüz liraya kadar faizsiz sermaye kredisi gibi) birçok ayrıcalık tanınacak.
* 25-50 yaşlan ortasındaki mecburî periyotta evlenmeyen erkekler, aylık gelirinin dörtte biri kadar özel bir vergi ödeyecek.
* Ayrıyeten bunların, kamu hizmetlerinde çalışmaları, milletvekili vb. seçilmeleri yasaklanacak.
* Çok çocuklu ailelerden (Üç çocuğu olanlardan biri, dört çocuğu olanlardan ikisi, beş çocuğu olanlardan üçü) parasız yatılı olarak devlet okullarında okutulacak.
* 3-5 oğlan büyüten bayanlara para ikramiyesi verilecek.
* 50 yaşına varmamış, sıhhati ve hali vakti yerinde tek eşli erkekler bir eş daha alabilecek.
* İki yıl üzere bir mühlet ailesinin yaşadığı yerden uzakta çalışacak erkekler de bir eş daha alabilecek. (Bu kurala uymayan varlıklılar, birkaç şehit çocuğuna bakmakla yükümlü tutulacaktır.)
1920’li yıllarda Türk gelin-damat
Medeni Kanun’un 17 Şubat 1926’daki kabulüne kadar, dörde kadar çok eşlilik yasaldı. Lakin mülakat yapan S. R. isimli gazeteci, 20 Mart 1923’te Vakit gazetesinde yer alan bu yazısını bitirirken, şu yorumu yapmaktan da geri kalmıyordu:
“Eğer erkekler çok olup bayanlar az olsa idi, sanki Salih Efendi bir bayanın dört koca almasına razı olur muydu?”
Aile yılında açıklanan TÜİK’in son bilgileri, evlenmenin günden güne güçleştiğini de ortaya koyarken, nüfusu artırmak için önümüzdeki periyotta ne üzere önlemler alınacağını ya da teklifler geleceği de şimdiden merak konusu oluyor.
İyi pazarlar.
patronlardunyasi.com
